در نظام حقوقی ایران، “چک امانی” از جمله موضوعاتی است که در دعاوی حقوقی و کیفری فراوان مورد استناد قرار می‌گیرد. در این مقاله، به بررسی دقیق و قانونی ابعاد مختلف چک امانی می‌پردازیم.
چـک امـانی بدون تاریخ
چـک‌های امـانی معمولاً بدون تاریخ در اختیار شخص قرار می‌گیرند. اما اگر دارنده بدون اذن صادرکننده، به قصد ضرر، تاریخ غیرواقعی روی چک درج کند، این عمل میتواند مشمول جرم جعل طبق ماده 673 یا 522 قانون مجازات اسلامی شود.
با این حال، درج تاریخ در متن چک بدون تاریخ، اگر با اذن قبلی باشد یا سوء نیت ثابت نشود، جرم محسوب نمی‌شود.
چـک امانی در قرارداد
در بسیاری از قراردادهای مشارکت، پیمانکاری یا بیع، طرفین از چـک امانی برای ضمانت اجرای صحیح مفاد قرارداد استفاده می‌کنند.
در این حالت، وجود شرط بازگشت یا عدم وصول چک در صورت اجرای تعهدات، نقش مهمی در اثبات امانی بودن آن دارد.
وکیل متخصص چک اظهار می دارد:
اگر در چارچوب یک قرارداد، چکی صادر شود اما متعهد به تعهداتش عمل نکرده و چک را به دیگری منتقل کند، این اقدام جنبه کیفری نداشته و خیانت در امانت محسوب نمی‌شود، بلکه اختلاف ماهیت حقوقی دارد.
تفاوت چـک امانی و ضمانتی
چـک امانی، چکی است که صرفاً جهت نگهداری نزد طرف مقابل به او داده میشود تا در شرایط مشخصی قابل استفاده یا بازگردان باشد.
در مقابل، چک ضمانتی برای تضمین حسن انجام تعهدات قراردادی صادر میشود و دارنده در صورت تخلف میتواند آن را وصول کند.
بر اساس رأی وحدت رویه و نظریات مشورتی، استفاده از چک تضمینی در صورت تخلف از قرارداد، خیانت در امانت تلقی نمی‌شود؛
در حالی که اگر چک صرفاً امـانی باشد، و دارنده آن را بدون تحقق شرط به اجرا بگذارد، ممکن است بزه خیانت در امانت محقق شود.
اثبات خیانت در امانت چک
برای تحقق جرم خیانت در امانت نسبت به چک، چهار عنصر لازم است:
- سپردن چک به صورت امانت
- وجود رابطه امانی مشخص
- استفاده بر خلاف اذن مالک
- سوء نیت دارنده چک
بنابراین، صرف برگشت خوردن چک امانی یا عدم استرداد آن، دلیل بر تحقق بزه نیست.باید سوء استفاده اثبات شود.
برگشت چک امانت
اگر دارنده چـک امانی، آن را به بانک ارائه و گواهی عدم پرداخت دریافت کند، این اقدام در صورت فقدان حق وصول، مصداق شروع به جرم خیانت در امانت خواهد بود، نه ارتکاب کامل آن.
پیام مهم: صرف برگشت چک و عدم استرداد آن، دلیل تحقق جرم نیست.
اثبات امانی بودن چک با شهادت شهود
اثبات امـانی بودن چک ممکن است با شهادت شهود، پیامک، قرارداد، و سایر قرائن عرفی و قانونی صورت گیرد.
طبق ماده 1309 قانون مدنی و مواد مربوط به ادله اثبات دعوا، در صورتی که اصل امانی بودن مورد انکار باشد و دلیل کتبی در دست نباشد، استماع شهادت شهود ممکن است.
بررسی ادعای امانی بودن چک در دعوای حقوقی
در دعوای مطالبه چـک، خوانده میتواند به امـانی بودن چـک استناد کند و این ادعا در همان دعوای حقوقی قابل رسیدگی است؛ نیازی به طرح دعوای کیفری مستقل وجود ندارد، مشروط بر اینکه ادله کافی برای اثبات امانی بودن ارائه شود.
حقوق دارنده با حسن نیت در چـک امانی
نظریه مشورتی اداره کل حقوقی قوه قضاییه (شماره ۱۳۲۲ مورخ ۱۴۰۲/۰۹/۰۶):
در صورت درج شرط یا امـانی بودن چـک در سندی جداگانه، انتقال آن به ثالث با حسن نیت مانع از اجرای چک نیست.
مطابق ماده ۲۳ قانون صدور چک، اجراییه صرفاً در صورت احراز سوءنیت دارنده قابل ابطال است؛ در غیر این صورت، حقوق دارنده با حسن نیت محفوظ است.
تعقیب کیفری چـک امانی بلامحل
رسول خیابانی، وکیل تخصصی دعاوی چک، اظهار می‌دارد:
امـانی بودن چـک مانع تعقیب کیفری در صورت بلامحل بودن آن نیست.
حتی اگر چـک به عنوان امانت صادر شده باشد، در صورت برگشت و نبود موجودی، مشمول مقررات کیفری خواهد بود.
به گفته وی، وصف امـانی، چـک را از ضمانت اجرای کیفری قانون صدور چک خارج نمی‌کند.
مرجع صالح در رسیدگی به خیانت در چـک امانی
رسول خیابانی، وکیل دعاوی چک، بیان می‌دارد رسیدگی به اتهام خیانت در امانت مربوط به چـک، در صلاحیت دادسرای محل شعبه بانکی است که گواهی عدم پرداخت را صادر کرده است.
این محل به عنوان محل وقوع جرم محسوب میشود و مرجع قانونی برای رسیدگی کیفری به چنین شکایاتی است.
اثبات امانی بودن چک صیادی
چک‌های صیادی نیز مشمول احکام کلی چک‌های امانی هستند. اما در دفاع از دعوای مطالبه وجه این چک‌ها، استناد به امانی بودن، نیازمند ارائه دلایل مستدل‌تر است.
چک‌های ثبت‌شده در سامانه صیاد، اعتبار بیشتری دارند؛
اما اگر ثابت شود چـک صرفاً امـانی بوده و شرط اجرا محقق نشده، امکان دفاع موثر برای صادرکننده وجود دارد.
متن رسید چک امانت
برای جلوگیری از اختلافات آتی، لازم است هنگام تحویل چک، رسیدی با مضمون امـانی بودن آن تنظیم شود. نمونه متن رسید چک امانت:
اینجانب [نام صادرکننده] یک فقره چک به شماره [شماره چک] به مبلغ [مبلغ] در تاریخ [تاریخ] صرفاً به صورت امانت و بدون حق وصول تا تحقق [شرط یا رویداد] به آقای/خانم [نام دارنده] تحویل داده‌ام.
لایحه دفاعیه چک امانی
لایحه دفاعیه چک امانی، پاسخی حقوقی و مستند به شکایت خیانت در امانت است که با تکیه بر ماهیت حقوقی رابطه و نبود سوءنیت تنظیم میشود.
در این دفاعیه معمولاً اثبات می‌گردد که صدور چک به عنوان تضمین یا امانت، عنصر کیفری نداشته و اختلاف صرفاً جنبه مدنی دارد.
برای تنظیم دقیق و مؤثر این لایحه، حتماً با وکیل چک، آقای رسول خیابانی، مشورت کنید.
سخن پایانی
چـک امـانی، ابزار رایج در تعاملات تجاری و مدنی است. برای پیشگیری از بروز اختلاف یا سوء استفاده، لازم است:
- امانی بودن چک به صورت مکتوب قید شود
- تاریخ، صرفاً با رضایت طرفین درج شود
- در دعاوی مرتبط، استفاده از ادله‌ای چون شهادت شهود، رسید، یا قرارداد کتبی اهمیت دارد
در نهایت، اگر ثابت شود چک به صورت امانت در اختیار دارنده بوده است، صادرکننده حق استرداد آن را خواهد داشت و طرح دعوای مطالبه وجه یا اجرای آن، قابلیت دفاع مؤثر دارد.
پرسش های متداول
تفاوت چـک امـانی و چک ضمانتی چیست؟
چک امانی برای نگهداری و استفاده در شرایط خاص داده میشود، ولی چک ضمانتی برای تضمین تعهدات قراردادی صادر شده و قابل وصول در صورت تخلف است.
آیا درج تاریخ روی چـک امـانی بدون اجازه، جرم است؟
اگر دارنده چک امانی بدون اجازه صادرکننده و با سوءنیت تاریخ درج کند، این عمل میتواند در صورت ورود ضرر، جعل محسوب شود.
چگونه می‌توان امـانی بودن چک را اثبات کرد؟
امانی بودن چک با شهادت شهود، قرارداد، پیامک و سایر قرائن قانونی قابل اثبات است.
دیدگاه شما