در سال‌های اخیر با هدف افزایش شفافیت و کاهش تخلفات چک ثبت نشده، قانون صدور چک با اصلاحات مهمی مواجه شد. یکی از مهم‌ترین این اصلاحات، الزام ثبت چک در سامانه صیاد به موجب تبصره یک ماده ۲۱ مکرر قانون صدور چک مصوب ۱۳۹۷/۰۸/۱۳ و اصلاحیه ۱۴۰۰/۰۱/۲۹ است.
اما سوال اساسی اینجاست که در صورت عدم ثبت چک در سامانه صیاد، آیا دارنده می‌تواند وجه آن را مطالبه کند؟
در این مقاله به بررسی ابعاد حقوقی چک ثبت نشده این موضوع می‌پردازیم.
اعتبار چک ثبت نشده
مطابق تبصره یک اصلاحی ۱۴۰۰/۰۱/۲۹ ماده ۲۱ مکرر قانون صدور چک، ثبت چک در سامانه صیاد شرط اعتبار چک محسوب می‌شود. به عبارت دیگر:
- چک‌هایی که در سامانه صیاد ثبت نشده‌اند، فاقد اعتبار تجاری هستند.
- بانک‌ها مجاز به صدور گواهی عدم پرداخت برای چک ثبت نشده نیستند.
- دارنده نمی‌تواند از مزایای اسناد تجاری از جمله مسئولیت تضامنی ظهرنویسان بهره‌مند شود.
ماهیت چک ثبت نشده؛ سند عادی نه تجاری
با توجه به موارد فوق، چک ثبت نشده در سامانه صیاد صرفاً یک سند عادی موضوع ماده ۱۲۸۴ قانون مدنی محسوب می‌شود. این تغییر ماهیت چک، آثار مهمی در پی دارد:
- روابط بین دارنده و صادرکننده یا ظهرنویس، تابع قانون مدنی است نه قانون تجارت.
- اثبات بدهی یا رابطه قراردادی، نیازمند دلایل تکمیلی و رسیدگی قضایی خواهد بود.
- مسئولیت تضامنی ظهرنویسان موضوع ماده ۲۴۹ قانون تجارت، در این موارد قابل استناد نیست.
نظریه مشورتی شماره ۷/۱۴۰۲/۷۵۳
نظریه مشورتی اداره کل حقوقی قوه قضاییه به شماره ۷/۱۴۰۲/۷۵۳ مورخ ۱۴۰۲/۱۰/۱۶ نیز همین تحلیل را تایید می‌کند:
- چک ثبت نشده در سامانه صیاد، چک تجاری محسوب نمیشود.
- صدور گواهی عدم پرداخت برای این چک‌ها امکان‌پذیر نیست.
- ظهرنویسی چک ثبت نشده فاقد اثر قانونی در چارچوب قانون تجارت است.
- دارنده می‌تواند با تقدیم دادخواست حقوقی، وجه چک ثبت نشده را به استناد قواعد قانون مدنی مطالبه کند.
امکان مطالبه وجه چک ثبت‌نشده
هرچند چک ثبت نشده سند تجاری نیست، اما مطالبه وجه آن ممکن و قانونی است، مشروط بر رعایت نکات زیر:
۱. ارائه دادخواست حقوقی با عنوان مطالبه وجه
دارنده باید دادخواست مطالبه وجه بر مبنای سند عادی (چک ثبت نشده) ارائه دهد.
۲. اثبات رابطه قراردادی
با توجه به ماده ۴۰۳ قانون تجارت، در غیاب ثبت رسمی، اثبات رابطه میان صادرکننده و دارنده چک بر عهده خواهان است. این امر می‌تواند از طریق رسید، مکاتبه، پیامک یا شهادت شهود انجام شود.
۳. عدم نیاز به گواهی عدم پرداخت
در این نوع دعاوی، گواهی عدم پرداخت ضرورتی ندارد و دادگاه می‌تواند با بررسی شرایط و اسناد، رأی به پرداخت وجه صادر کند.
نحوه برگشت زدن چک صیادی ثبت نشده
بر اساس قوانین جدید مربوط به چکهای صیادی، برگشت زدن چک ثبت نشده در سامانه صیاد عملاً امکان‌پذیر نیست. در ادامه، این موضوع را به زبان ساده، دقیق و با استناد قانونی برایتان شرح می‌دهم:
1. چک را به بانک ببرید
- بانک پس از بررسی متوجه می‌شود که چک ثبت نشده است.
- بانک به شما اعلام می‌کند که به دلیل عدم ثبت در سامانه صیاد، نمی‌تواند گواهی عدم پرداخت صادر کند.
2. درخواست کتبی از بانک برای صدور گواهی عدم پرداخت
- برخی بانک‌ها در قالب یک برگ اعلامیه به شما پاسخ رسمی می‌دهند که به دلیل عدم ثبت در صیاد، چک قابل برگشت نیست.
- این اعلامیه ممکن است به عنوان قرینه‌ای قضایی در دعوای حقوقی به کار رود.
3. اقدام قضایی برای مطالبه وجه چک ثبت نشده
- شما می‌توانید با تنظیم دادخواست حقوقی تحت عنوان «مطالبه وجه چک عادی»، از طریق شورای حل اختلاف یا دادگاه حقوقی اقدام کنید.
- چون چک ثبت نشده، سند عادی محسوب می‌شود و نیازی به گواهی عدم پرداخت نیست.
شکایت کیفری از چک ثبت نشده
۱. بر اساس قانون تجارت و مقررات مرتبط با چکهای ثبت نشده، امکان اقامه شکایت کیفری تنها در صورتی وجود دارد که شاکی بتواند اثبات کند چک با سوءنیت، تقلب، یا کلاهبرداری صادر شده است (ماده ۱۳ قانون صدور چک).
در مواردی که چک ثبت نشده به عنوان تعهد یا ضمانتِ یک معامله عادی صادر شده باشد، اختلافات ماهیتاً حقوقی محسوب شده و قابلیت پیگیری کیفری ندارند، مگر با ارائه مدارک محکم از قصد فریبنده صادرکننده.
نکته: توجه داشته باشید که صِرف عدم پرداخت چک ثبت نشده، بدون شواهد کافی از کلاهبرداری، به تنهایی جرم کیفری محسوب نمیشود و تعقیب قضایی منوط به اثبات رابطه مستقیم بین صدور چک و فریبکاری است.
نمونه شکایت از چک ثبت نشده
نمونه شکایت از چک ثبت نشده
با سلام، بدینوسیله به استحضار میرساند:
۱. مشتکی عنه در تاریخ …/…/… بهمنظور …(خرید کالا/تضمین انجام تعهد/استرداد وام و غیره)… چک غیرثبت شده ای به شماره … به مبلغ … ریال صادر و به اینجانب تحویل نمود.
۲. با مراجعه به بانک … (نام بانک) در سررسید چک (تاریخ …/…/…)، مشخص شد موجودی حساب مشتکیعنه کافی نبوده و گواهی عدم پرداخت شماره … دریافت گردید (پیوست: اصل چک + گواهی عدم پرداخت).
۳. صادرکننده چک با علم به عدم وجود محل کافی در حساب و با سوءنیت و قصد فریب، چک را صادر نموده است. این اقدام مشتکی عنه مصداق کلاهبرداری (ماده ۱ قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشاء، اختلاس و کلاهبرداری) و صدور چک بلامحل به قصد فرار از پرداخت (ماده ۱۳ قانون صدور چک) است.
۴. شواهدی از قبیل … (مکاتبات، شهادت شهود، قراردادهای مرتبط، اظهارات کتبی مشتکیعنه مبنی بر تضمین پرداخت و غیره) … مؤید تقلب وی میباشد (مدارک پیوست شده است).
نکته مهم در شکایت کیفری
- اگر چک ثبت نشده باشد، برای شکایت کیفری حتماً باید عنصر تقلب یا کلاهبرداری (مثلاً جعل، تعهدات دروغین یا سوءاستفاده از اعتماد) اثبات شود. در غیر این صورت، پرونده صرفاً جنبه حقوقی دارد.
سخن پایانی
با وجود الزام قانونی ثبت چک در سامانه صیاد، چک‌هایی که ثبت نشده‌اند نیز قابل مطالبه هستند؛ اما نه به عنوان سند تجاری، بلکه به عنوان سند عادی مدنی.
در این شرایط، دارنده باید با استفاده از ادله مکمل و استناد به مقررات عمومی قانون مدنی و قانون تجارت (به‌ویژه ماده ۴۰۳)، وجه چک را از مرجع قضایی مطالبه کند.
بنابراین، مشاوره با وکیل متخصص چک در این‌گونه دعاوی می‌تواند شانس موفقیت را افزایش دهد.
پرسش های متداول
آیا چک ثبت نشده را میتوان از طریق اجرای ثبت مطالبه کرد؟
خیر. چون چک فاقد اعتبار تجاری است، اجرای ثبت آن را نمیپذیرد.
آیا میتوان علیه ظهرنویس چک ثبت‌نشده طرح دعوا کرد؟
خیر. در نبود ثبت در سامانه صیاد، ظهرنویسی فاقد اعتبار قانونی است.
در دعاوی مربوط به چک ثبت نشده، چه مدارکی لازم است؟
چک به عنوان سند عادی، مدارک تکمیلی اثبات رابطه مالی و ادلهای برای وقوع تعهد مالی میان طرفین.
دیدگاه شما