مطالبه ثمن معامله از وکیل بلاعزل

مطالبه ثمن معامله از وکیل بلاعزل

در نظام حقوقی ایران، وکالت یکی از قراردادهای مهم است که به موجب آن، وکیل به نیابت از موکل، اعمال حقوقی خاصی را انجام می‌دهد. یکی از پرسش‌های حقوقی رایج، مطالبه ثمن معامله‌ای است که توسط وکیل بلاعزل انجام شده است. آیا وکیل بلاعزل موظف به پرداخت ثمن معامله است؟ یا این وظیفه همچنان بر عهده موکل باقی می‌ماند؟ در این مقاله، با بررسی قوانین و رویه قضایی، به تحلیل این موضوع می‌پردازیم.

تعریف وکیل بلاعزل

وکیل بلاعزل فردی است که بر اساس قرارداد وکالت، اختیار انجام اعمال حقوقی مشخصی را به نمایندگی از موکل دریافت کرده و این وکالت به‌گونه‌ای تنظیم شده که موکل حق عزل او را از خود سلب کرده است. این نوع وکالت بیشتر در قراردادهایی مانند فروش ملک یا انجام معاملات مالی دیده می‌شود.

مسئولیت وکیل بلاعزل در پرداخت ثمن معامله

به موجب قانون، وکیل صرفاً نماینده موکل است و مسئولیت اصلی انجام تعهدات مالی، از جمله پرداخت ثمن معامله، بر عهده موکل قرار دارد، مگر در مواردی که خلاف آن تصریح شده باشد. در ادامه، مبانی قانونی مرتبط با این موضوع بررسی می‌شود:

1. ماده 674 قانون مدنی
   این ماده مقرر می‌دارد که وکیل باید حساب اقدامات خود را به موکل ارائه دهد. بر اساس این ماده، وکیل در قبال تعهدات مالی ناشی از معامله‌ای که انجام داده، مسئول نیست، مگر اینکه به صراحت در قرارداد وکالت پذیرفته باشد.
2. ماده 668 قانون مدنی
   طبق این ماده، وکیل ملزم است آنچه را که در اجرای وکالت دریافت می‌کند به موکل تسلیم کند. بنابراین، اگر وکیل مبلغ ثمن معامله را دریافت کرده باشد، موظف است آن را به موکل تحویل دهد.
3. ماده 198 قانون آیین دادرسی مدنی
   در دعاوی مالی مانند مطالبه ثمن معامله، بار اثبات ادعا بر عهده خواهان است. بنابراین، فروشنده‌ای که قصد مطالبه ثمن را دارد، باید ثابت کند که وکیل در حدود اختیاراتش تعهد به پرداخت داشته است.

چالش‌های حقوقی در مطالبه ثمن معامله از وکیل بلاعزل

1. حدود اختیارات وکیل
   اگر وکیل خارج از اختیارات مندرج در وکالت‌نامه عمل کرده باشد، موکل می‌تواند به استناد ماده 674 قانون مدنی از مسئولیت مبرا شود و وکیل مسئول پرداخت شناخته شود.
2. وجود شرط خلاف قانون
   در صورتی که در قرارداد تصریح شده باشد که وکیل شخصاً مسئول پرداخت ثمن است، فروشنده می‌تواند مستقیماً علیه وکیل اقامه دعوا کند.
3. ثبوت و پذیرش وکالت
   برای مطالبه ثمن، باید اثبات شود که وکیل به نمایندگی از موکل اقدام کرده است. این موضوع نیازمند ارائه مدارکی نظیر وکالت‌نامه رسمی است.

رویه قضایی در این زمینه

محاکم در دعاوی مربوط به مطالبه ثمن از وکیل بلاعزل، بیشتر به اصل نیابت توجه دارند. مگر آنکه شواهدی مبنی بر تعهد مستقیم وکیل ارائه شود. در این صورت، ممکن است دادگاه رأی به مسئولیت وکیل صادر کند.

نکات مهم در دعوای مطالبه ثمن از وکیل بلاعزل

برای موفقیت در دعوای مطالبه ثمن معامله در مواردی که وکیل بلاعزل درگیر است، نکات زیر باید مورد توجه قرار گیرد:

1. بررسی دقیق وکالت‌نامه
   وکالت‌نامه رسمی باید به دقت بررسی شود تا حدود اختیارات وکیل و همچنین امکان تعهد او به پرداخت ثمن مشخص گردد. وجود یا عدم وجود شرط خاص در وکالت‌نامه، تأثیر مستقیمی بر نحوه طرح دعوا دارد.
2. ارائه مدارک مرتبط با معامله
   مدارک معامله، از جمله قرارداد فروش، رسیدهای پرداختی، و سایر اسناد مرتبط، باید به دادگاه ارائه شود تا مشخص شود که ثمن معامله توسط چه کسی پرداخت شده یا قرار بوده پرداخت شود.
3. دقت در انتخاب طرف دعوا
   در دعاوی مالی نظیر مطالبه ثمن، انتخاب صحیح طرف دعوا اهمیت بسیاری دارد. اگر مسئولیت اصلی بر عهده موکل باشد، اقامه دعوا علیه وکیل ممکن است با شکست مواجه شود.
4. ارجاع به کارشناس حقوقی
   در بسیاری از دعاوی، ارجاع پرونده به کارشناسان رسمی دادگستری می‌تواند به روشن شدن مسئولیت‌ها کمک کند. در مواردی که اختلاف بر سر تعهد وکیل به پرداخت ثمن باشد، نظر کارشناس حقوقی می‌تواند مؤثر باشد.

توصیه به طرفین قرارداد

1. برای فروشندگان:
   همواره در معاملات انجام شده توسط وکیل بلاعزل، از وکیل بخواهید تا وکالت‌نامه رسمی و معتبر ارائه دهد. همچنین، تعهدات مالی باید به طور واضح در قرارداد ذکر شود.
2. برای خریداران:
   اگر از وکیل بلاعزل استفاده می‌کنید، اطمینان حاصل کنید که وکالت‌نامه اختیارات کامل برای انجام معامله و پرداخت ثمن را به وکیل داده است. همچنین، از پرداخت مستقیم ثمن به وکیل اجتناب کنید مگر اینکه صریحاً در قرارداد ذکر شده باشد.
3. برای وکلا:
   وکلای بلاعزل باید در حدود اختیارات خود عمل کنند و از تعهد مالی فراتر از مسئولیت‌های خود اجتناب کنند. همچنین، ارائه گزارش دقیق به موکل و حفظ مستندات معامله بسیار حائز اهمیت است.

نظریه مشورتی مطالبه ثمن معامله از وکیل

---

استعلام

چنانچه مالک ملکی به دیگری وکالت در فروش همراه با اخذ ثمن بدهد و محرز باشد که وکالت در مقام بیع و یا وکالت همراه با بیع نبوده است و توافقات دیگری جز وکالت اعطایی برای دادگاه احراز نشود و وکیل ملک را حسب وکالت اعطایی به فروش برساند: خواهشمند است به سؤالات زیر پاسخ دهید:

۱- آیا مالک پیش از این که ثمن معامله را از وکیل مطالبه کند، ابتدا باید به دلالت ماده ۶۶۸ قانون مدنی، الزام وکیل به دادن حساب دوران وکالت را تقاضا کند و در صورت صدور حکم و اجراییه و عدم اجرای مفاد حکم توسط وکیل، وی می تواند ثمن را مطالبه کند و یا آن که توأمان می تواند این دو خواسته را درخواست کند؟ آیا می توان گفت مطالبه ثمن معامله فرع بر الزام وکیل به دادن حساب دوران وکالت نیست و موکل می تواند ثمن معامله را به صورت مستقل مطالبه کند؟

۲- چنانچه در وکالت نامه قید شده باشد که وکیل می تواند مورد وکالت را به هر مبلغ و به هر نحوی که صلاح بداند و به هر شخصی ولو به خود واگذار کند و وکیل ملک را به دیگری یا به خود واگذار کرده باشد؛ اما مبایعه نامه یا قرارداد فروش در دسترس نباشد و یا وکیل آن را ارائه ندهد یا اصلا قراردادی وجود نداشته باشد، آیا مالک می تواند قیمت روز ملک را از وکیل بخواهد یا این که صرفا می تواند مبلغ مندرج در سند رسمی تنظیمی در دفترخانه را درخواست کند یا این که قیمت بازار در زمان انتقال ملاک است؟

۳- چنانچه در وکالت نامه قید شده باشد که وکیل می تواند مورد وکالت را به هر مبلغ و به هر شخصی واگذار کند و وکیل آن را به قیمت ناچیز یا کمتر از قیمت واقعی به شخص دیگری انتقال دهد و وکیل مبایعه نامه را ارائه کند، آیا مالک می تواند قیمت ملک به نرخ مندرج در مبایعه نامه را مطالبه کند یا این که صرفا می تواند مبلغ مندرج در سند رسمی تنظیمی در دفترخانه را درخواست کند یا می تواند به دلیل عدم رعایت مصلحت موکل معامله را باطل کند؟

۴- در فرض سؤال سوم، آیا موکل در صورت وجود شرایط، می تواند قرارداد را به دلیل خیار غبن فسخ کند؟

نظریه مشورتی اداره کل حقوقی قوه قضاییه

۱- دعوای موکل علیه وکیل دایر بر مطالبه ثمن ملک فروخته شده وی مستقیما و مستقلا قابل طرح و استماع است و منوط به طرح دعوای مقدم یا توأم دایر بر الزام وکیل به دادن حساب دوران وکالت موضوع ماده ۶۶۸ قانون مدنی نیست؛ اگرچه طرح توأم این دو دعوا فاقد اشکال است.

۲ و ۳- در فرض سؤال که موکل به وکیل این اختیار را داده است که ملک متعلق به وی را به هر قیمت و به هر نحوی که صلاح بداند و به هر شخصی هرچند به خود واگذار کند، صرف نظر از آن که مبایعه نامه یا قرارداد فروشی در دسترس نباشد یا وکیل آن را ارائه نکند؛ اولا، وکیل ملزم است قیمت دریافتی را به موکل پرداخت کند؛ مگر آن که موکل مدعی عدم رعایت غبطه و مصلحت خود شود و از قراین و اوضاع و احوال حاکم بر عقد وکالت و اراده طرفین چنین مستفاد شود که به رغم درج عبارت فروش ملک به هر قیمتی که وکیل تشخیص می دهد ، باز هم ضرورت رعایت غبطه و مصلحت موکل و یا فروش در حدود قیمت متعارف و یا سقف مشخصی مد نظر بوده است که در صورت احراز این امر و احراز عدم رعایت غبطه و مصلحت موکل، موضوع تابع معاملات فضولی است.

ثانیا، در فرض سؤال، قیمت مندرج در سند رسمی ملاک و معتبر است؛ مگر آن که احراز شود معامله به قیمتی بیش از قیمت مندرج در سند رسمی صورت گرفته است؛ در هر صورت قیمت روز ملک، ملاک عمل نخواهد بود.

ثالثا، چنانچه وکیل آن گونه که در فرض استعلام آمده است، مبایعه نامه ای مبنی بر فروش ملک با قیمت ناچیز یا کمتر از قیمت واقعی ارائه دهد و این قیمت متفاوت از قیمت مندرج در سند رسمی انتقال باشد، از حیث ادعای عدم رعایت غبطه و مصلحت موکل و یا اثبات فروش به قیمت بیش از مبلغ مندرج در سند رسمی، موضوع تابع موارد پیش گفته است.

۴- وجود یا فقدان خیار غبن برای موکل، امری موضوعی و مستلزم رسیدگی قضایی و تابع توصیفی است که از شرط ناظر بر چگونگی تعیین قیمت به شرح مذکور در بندهای قبلی به عمل می آید. بدیهی است چنانچه وکیل در حدود وکالت تفویضی، خیار غبن را ساقط کرده باشد، موکل اختیاری در فسخ معامله به سبب غبن ندارد و در مورد غبن افحش با رعایت رأی وحدت رویه شماره ۸۲۱ مورخ ۲۰/۲/۱۴۰۱ هیأت عمومی دیوان عالی کشور رفتار می شود. همچنین چنانچه موکل به رغم عدم رعایت غبطه و مصلحت خود به شرح مذکور در بند ۲ و ۳، معامله را با علم به قیمت واقعی موضوع معامله تنفیذ کرده باشد، دعوای بعدی وی مبنی بر فسخ معامله به سبب غبن مسموع نخواهد بود

مطالبه ثمن معامله از وکیل به نرخ روز

در صورت انتقال ملک موضوع وکالت توسط وکیل به خود، چنانچه ثمن معامله مطابق سندرسمی معین ومشخص باشد، ثمن مذکور قابل مطالبه بوده و مطالبه قیمت روز معامله در این فرض فاقد مبنای قانونی است، حتی اگر حساب دوران وکالت ارائه نشده باشد.

شعبه 37 دادگاه حقوقی تهران نیز در دادنامه شماره 9309982160200742 اظهار می دارد:

پس از فروش مورد وکالت از ناحیه وکیل، آنچه موکلین استحقاق آن را دارند، بهای ملک به تاریخ انتقال است؛ گرچه وکیل مورد معامله را به نام خود منتقل کرده باشد؛ بنابراین دعوی مطالبه قیمت روز ملک مسموع نیست.

نمونه رای مطالبه ثمن معامله از وکیل

شماره دادنامه: 9209983410300403

رأی شعبه دیوان عالی کشور

باملاحظه دادنامه فرجام خواسته ومبانی صدورآن و محتویات پرونده اعتراضات فرجامخواهان نسبت به دادنامه شماره 00238 ـ 1393/4/19 شعبه سوم دادگاه عمومی کرمان وارد و دادنامه معترض عنه واجد ایراد است زیرا هرچند دروکالتنامه رسمی شماره . …… دفتر اسناد رسمی شماره … کرمان اختیارفروش مورد وکالت بهرمبلغ و بهرشخص ولو بشخص وکیل (خوانده ) با اخذ ثمن معامله تفویض گردیده ولی اختیار تملک ثمن بوکیل مذکور داده نشده با این ترتیب با فروش موضوع وکالت لاجرم وکیل مزبور که بوکالت از خواهان مورد وکالت رابخودش منتقل کرده ملزم به پرداخت ثمن معامله به موکلین خود درحدود وکالتنامه تنظیمی ودرراستای مواد667 و 668 قانون مدنی خواهدبود بنابمراتب دادنامه فرجام خواسته که برخلاف موازین قانونی و حقوق خواهانها وبدون توجه به دلایل و مدافعات معموله صادرگردیده باستناد بند 2 و 3 وقسمت آخر بند5 ماده 371 قانون آئین دادرسی دادگاههای عمومی و انقلاب درامورمدنی مخدوش تشخیص و نقض میشود و رسیدگی مستنداًبه بند ج ماده 401 قانون مرقوم به شعبه دیگردادگاه عمومی کرمان ارجاع میگردد. شعبه25دیوان عالی کشور- رئیس و مستشار

رحمت اله سعیدی – علی خوشوقتی

---

نمونه دادخواست مطالبه ثمن معامله از وکیل

ریاست محترم دادگاه عمومی حقوقی شهرستان [نام شهرستان]
با سلام
احتراماً به استحضار می‌رساند:

خواهان: [نام و نام خانوادگی خواهان]
فرزند: [نام پدر]
شماره ملی: [شماره ملی]
نشانی: [نشانی دقیق]

خوانده: [نام و نام خانوادگی وکیل]
فرزند: [نام پدر]
شماره ملی: [شماره ملی]
نشانی: [نشانی دقیق]

وکیل یا نماینده قانونی: در صورت وجود، اطلاعات وکیل خواهان ذکر شود.

موضوع دادخواست: مطالبه ثمن معامله به مبلغ [مبلغ مورد مطالبه] ریال

دلایل و مستندات:

1. وکالت‌نامه رسمی شماره [شماره وکالت‌نامه] مورخ [تاریخ وکالت‌نامه]
2. قرارداد اصلی معامله شماره [شماره قرارداد] مورخ [تاریخ قرارداد]
3. رسیدها یا مدارک پرداخت قسمتی از ثمن معامله (در صورت وجود)
4. استشهادیه یا شهادت شهود (در صورت لزوم)

شرح دادخواست:
اینجانب، به موجب قرارداد مورخ [تاریخ قرارداد]، اقدام به فروش/خرید [مشخصات موضوع معامله] نموده‌ام. انجام این معامله توسط خوانده محترم، به عنوان وکیل بلاعزل و به نمایندگی از طرف موکل اصلی وی صورت پذیرفت. طبق مفاد قرارداد، مقرر گردیده بود که مبلغ [مبلغ کل معامله] ریال به عنوان ثمن معامله پرداخت شود که متأسفانه تاکنون پرداخت کامل آن انجام نشده است.

با توجه به اینکه خوانده، به‌عنوان وکیل، اقدام به انعقاد معامله نموده و از طرف دیگر، تعهدات ناشی از این معامله را اجرا نکرده است، بنده ناگزیر به طرح این دادخواست شدم.
لذا مستند به ماده 10 و ماده 219 قانون مدنی، همچنین با استناد به ماده 198 قانون آیین دادرسی مدنی، تقاضای صدور حکم به محکومیت خوانده به پرداخت مبلغ [مبلغ مورد مطالبه] ریال به‌علاوه خسارات تأخیر تأدیه از تاریخ [تاریخ عدم پرداخت] تا زمان پرداخت کامل و کلیه هزینه‌های دادرسی را از محضر دادگاه محترم خواستارم.

محل امضا

نکات قابل توجه:

• در صورتی که مدارک یا دلایلی مبنی بر سوءنیت یا کوتاهی وکیل در اجرای وظایف وجود داشته باشد، حتماً در دادخواست به آن اشاره شود.
• توصیه می‌شود قبل از تنظیم و ثبت دادخواست، با یک وکیل متخصص در امور قراردادها مشورت شود تا از صحت و جامعیت مدارک اطمینان حاصل شود.

تماس با وکیل متخصص امور قراردادها: 09125514504

سخن پایانی

دعوای مطالبه ثمن معامله در حضور وکیل بلاعزل نیازمند تحلیل دقیق قانونی و ارائه مستندات کافی است. این موضوع به دلیل ماهیت نیابتی وکالت، از پیچیدگی‌های خاصی برخوردار است. بهترین راهکار در این زمینه، استفاده از مشاوره حقوقی متخصص و پیگیری دقیق پرونده از طریق مراجع قضایی است. با رعایت اصول قانونی و توجه به جزئیات قرارداد، می‌توان از بروز اختلافات آتی جلوگیری کرد و حقوق خود را حفظ نمود.