در هر قراردادی، ایفای تعهدات طرفین اساس اعتبار آن است.
در قراردادهای بیع (خرید و فروش)، پرداخت ثمن از مهم‌ترین وظایف خریدار است. عدم پرداخت ثمن میتواند باعث بروز اختلافات و در برخی موارد، منجر به فسخ معامله گردد.
در این مقاله، ابعاد مختلف عدم پرداخت ثمن از منظر حقوقی بررسی میشود.
عدم پرداخت کامل ثمن معامله
بر اساس ماده ۳۷۷ قانون مدنی، فروشنده میتواند تسلیم مبیع را تا زمان پرداخت کامل ثمن، متوقف کند.
طبق ماده ۳۸۰ قانون مدنی، اگر خریدار پس از عقد دچار افلاس شود و کالا هنوز به او تحویل داده نشده باشد، فروشنده میتواند از تحویل آن خودداری کند.
این ماده در واقع ناظر به اعمال حق حبس فروشنده در برابر عدم پرداخت کامل ثمن است.
در صورتی‌که مبیع تحویل شده ولی همچنان نزد خریدار مفلس موجود باشد، فروشنده حق استرداد آن را دارد.
عدم پرداخت ثمن در معامله صوری
معامله صوری معامله‌ای است که طرفین صرفاً برای ظاهر، آن را منعقد می‌کنند و در واقع قصد انجام معامله واقعی ندارند.
در این موارد، معمولاً ثمنی پرداخت نمیشود یا مبلغی نمادین به عنوان ثمن در قرارداد درج می‌گردد. در عمل، هیچ‌گونه نقل و انتقال مالی واقعی رخ نمی‌دهد.
قانون مدنی ایران در ماده ۱۹۱ و 2188 تأکید دارد که تحقق عقد، منوط به وجود قصد و رضاست.
اگر قصد واقعی برای انتقال مالکیت یا پرداخت ثمن وجود نداشته باشد، معامله صوری( به قصد فرار از دین ) بوده و باطل تلقی میشود.
اثبات صوری بودن قرارداد نیازمند ادله‌ای مانند شهادت شهود، رفتار طرفین پس از عقد، یا اسناد مکمل است.
اثبات عدم پرداخت ثمن معامله
اثبات عدم پرداخت ثمن به عهده خریدار است که مدعی ایفای تعهد و پرداخت ثمن است.
برای اثبات این امر می‌توان به اسناد مالی مانند فیش‌های بانکی، رسید دریافت وجه، قرارداد، و نیز اظهارنامه‌های ارسالی استناد کرد.
همچنین اگر در قرارداد، برای پرداخت ثمن موعد مشخصی تعیین شده باشد، و خریدار در آن موعد اقدام نکرده باشد، این خود دلیلی بر تخلف از تعهد است.
در دعاوی قضایی، اقرار خریدار، شهادت شهود یا اظهارنامه‌های بی‌پاسخ‌مانده از مهم‌ترین ادله برای اثبات عدم پرداخت می‌باشد.
حکم تأخیر در پرداخت ثمن معامله
در فرضی که خریدار ثمن را با تأخیر پرداخت کند، و در قرارداد نیز شرط خاصی برای ضمانت اجرای آن ذکر نشده باشد، فروشنده میتواند به استناد ماده ۲۲۱ قانون مدنی، مطالبه خسارت نماید.
در صورتی که تأخیر به‌حدی باشد که موجب خلل در اجرای تعهد اصلی یا نقض غرض فروشنده گردد، امکان فسخ معامله نیز با استناد به شرط فسخ ضمن عقد یا تعهد متقابل وجود دارد.
در املاک، چنانچه در مبایعه‌نامه زمان پرداخت وجه و حضور در دفترخانه شرط شده باشد، عدم ایفای تعهد توسط خریدار میتواند به فسخ قانونی یا قراردادی بینجامد.
عدم پرداخت الباقی ثمن معامله
در بسیاری از معاملات، خریدار بخشی از ثمن را نقداً و مابقی را به صورت چک یا اقساط تعهد می‌کند.
اگر خریدار بخشی از ثمن را پرداخت کرده باشد اما نسبت به پرداخت باقی‌مانده اقدام نکند، فروشنده میتواند طبق قرارداد، تقاضای فسخ یا الزام به ایفای تعهد کند.
در چنین حالتی، فروشنده میتواند با استناد به تخلف از شرط ضمن عقد، ضمن طرح دادخواست حقوقی، درخواست فسخ معامله را از دادگاه بخواهد یا در صورت درج شرط فسخ، با ارسال اظهارنامه، قرارداد را فسخ و آثار حقوقی آن را مطالبه کند.
واریز ثمن معامله از حساب شخصی غیر از خریدار
واریز ثمن معامله از حساب شخصی غیر از خریدار، در صورتی معتبر است که با هماهنگی خریدار انجام شده باشد یا دلیل قانونی برای آن وجود داشته باشد.
صرف پرداخت وجه توسط شخص ثالث، بدون اثبات نمایندگی یا اذن خریدار، ممکن است سبب تردید در صحت پرداخت شود.
در دعاوی حقوقی، اثبات قصد پرداخت به نیابت از خریدار اهمیت زیادی دارد.
رای وحدت رویه در خصوص عدم پرداخت ثمن معامله
رأی وحدت رویه شماره ۸۱۰ مورخ ۱۴۰۰/۳/۴ هیأت عمومی دیوان عالی کشور به روشنی بیان می‌دارد که در صورت درج شرط فسخ در قرارداد بیع، فروشنده میتواند در صورت عدم پرداخت اقساط ثمن در موعد مقرر، معامله را فسخ کرده و مبیع را بازپس گیرد.
نکات کلیدی این رأی:
- درج شرط فسخ در قرارداد، به فروشنده اختیار قانونی می‌دهد که در صورت عدم ایفای تعهدات مالی خریدار، معامله را فسخ نماید.
- حتی اگر خریدار، مبیع را به دیگری منتقل کرده باشد، فسخ فروشنده معتبر است و مال باید به وی بازگردد.
- عدم اطلاع خریدار جدید از شرط فسخ، مانع استرداد مال به مالک اولیه نیست؛ چرا که این شرط در قرارداد اولیه درج شده و به نوعی اعلام عمومی محسوب میشود.
- این رأی لازم‌الاتباع برای تمام مراجع قضایی است (بر اساس ماده ۴۷۱ قانون آیین دادرسی کیفری).
💡 نتیجه: اگر در قرارداد بیع شرط شده باشد که در صورت عدم پرداخت ثمن، فروشنده حق فسخ دارد، این شرط معتبر است و حتی انتقال مال توسط خریدار به ثالث نیز آن را بی‌اثر نمی‌کند.
اظهارنامه فسخ معامله به دلیل عدم پرداخت ثمن
ارسال اظهارنامه رسمی به خریدار نخستین اقدام حقوقی برای اعلام فسخ و حفظ حقوق فروشنده است.
نمونه اظهارنامه فسخ معامله به دلیل عدم پرداخت ثمن
نمونه اظهارنامه به شرح زیر قابل تنظیم است:
موضوع:اعلام فسخ معامله به علت عدم پرداخت ثمن
مخاطب محترم،
با توجه به قرارداد بیع مورخ ۱۴۰۲/۱۰/۱۵ که طی آن متعهد به پرداخت ثمن در موعد مقرر شده‌اید، و با عنایت به عدم پرداخت وجه علی‌رغم گذشت مهلت، اینجانب به‌موجب این اظهارنامه و به استناد ماده ۳۷۷ قانون مدنی، فسخ معامله را اعلام می‌نمایم.
بدیهی است کلیه خسارات ناشی از عدم ایفای تعهد و تأخیر در انجام معامله از جمله هزینه‌های دادرسی، کارشناسی و تأخیر در دریافت وجه نیز مطالبه خواهد شد.
ارسال اظهارنامه از طریق سامانه ثنا یا پست سفارشی توصیه میشود تا قابلیت استناد رسمی در دادگاه داشته باشد.
ریاست محترم کمیسیون تبصره ۱ ماده ۱ قانون حفظ کاربری اراضی زراعی و باغ‌ها
سازمان جهاد کشاورزی استان …
با سلام و احترام
اینجانب [نام و نام خانوادگی] فرزند [نام پدر] به شماره ملی [کد ملی] و شماره تماس [تلفن]، مالک پلاک ثبتی شماره [شماره پلاک ثبتی] واقع در [آدرس دقیق زمین] به استحضار می‌رسانم:
با توجه به موقعیت زمین مذکور و نیاز مبرم اینجانب به استفاده از آن جهت [ذکر نوع استفاده: احداث واحد مسکونی شخصی / گلخانه / دامداری / مرغداری / پرورش ماهی / کارگاه صنایع غذایی و …]، به موجب تبصره (۱) ماده (۱) قانون اصلاح قانون حفظ کاربری اراضی زراعی و باغ‌ها، بدین‌وسیله درخواست صدور مجوز تغییر کاربری زمین فوق را جهت بهره‌برداری در راستای [ذکر توجیه: تولیدات کشاورزی / تأمین سکونت خانوادگی / اشتغال‌زایی و …] به حضورتان تقدیم می‌دارم.
ضمناً اسناد مالکیت، نقشه موقعیت زمین، و سایر مدارک مورد نیاز به پیوست تقدیم می‌گردد.
خواهشمند است دستور فرمایید نسبت به بررسی و ارجاع درخواست اینجانب به کمیسیون مربوطه اقدام لازم به عمل آید.
با احترام
امضاء
[نام و نام خانوادگی]
تاریخ: [تاریخ روز]
دادخواست عدم پرداخت ثمن معامله
دادخواست عدم پرداخت ثمن معامله، از سوی فروشنده علیه خریدار مطرح میشود و هدف آن الزام خریدار به پرداخت مبلغ توافق‌شده در قرارداد است.
این دادخواست معمولاً با استناد به قرارداد بیع و مدارک اثباتی مانند فیش، چک یا اظهارنامه طرح می‌گردد.
در صورت عدم پرداخت ثمن، فروشنده میتواند درخواست فسخ معامله یا مطالبه خسارت نیز مطرح کند.
تنظیم این نوع دادخواست به‌صورت تخصصی، توسط وکیل مجرب همچون آقای رسول خیابانی، میتواند نقش مهمی در سرعت رسیدگی و صدور رأی مؤثر ایفا نماید.
ابطال معامله به دلیل عدم پرداخت ثمن
عدم پرداخت ثمن به‌تنهایی موجب بطلان معامله نمیشود، بلکه چنین معامله‌ای صحیح و لازم است مگر اینکه شرایط خاصی در قرارداد پیش‌بینی شده باشد.
بر اساس اصول حقوق مدنی ایران:
- عقد بیع، صرف توافق بر مبیع و ثمن صحیح است (ماده ۳۳۸ قانون مدنی) و با انعقاد آن، مالکیت منتقل میشود.
- عدم پرداخت ثمن، نقض تعهد قراردادی محسوب میشود، نه موجب بطلان.
- فروشنده میتواند در صورت شرط فسخ در صورت عدم پرداخت، معامله را فسخ کند یا از حق حبس (ماده ۳۷۷) استفاده کند.
- اگر خریدار به‌طور کامل ثمن را نپردازد و این امر موجب ضرر جدی شود، فروشنده میتواند از دادگاه درخواست فسخ یا الزام به پرداخت کند.
بنابراین:
❌ معامله باطل نمیشود
✅ ولی میتواند فسخ‌پذیر یا موجب طرح دعوای حقوقی شود.
سخن پایانی
عدم پرداخت ثمن معامله از سوی خریدار میتواند تبعات حقوقی متعددی از جمله فسخ، مطالبه خسارت یا حتی ابطال قرارداد داشته باشد.
در هر یک از این موارد، مستندسازی، ارسال اظهارنامه رسمی، و استفاده از ظرفیت‌های قانونی مانند اقامه دعوی حقوقی، ابزارهای مؤثر در پیگیری و احقاق حق فروشنده است.
پرسش های متداول
عدم پرداخت ثمن معامله چه عواقبی دارد؟
عدم پرداخت ثمن معامله میتواند منجر به فسخ قرارداد، مطالبه خسارت و حتی استرداد مبیع توسط فروشنده شود.
چگونه می‌توان عدم پرداخت ثمن را اثبات کرد؟
اثبات عدم پرداخت ثمن با ارائه مدارک مالی مثل فیش بانکی، رسید و اظهارنامه رسمی امکان‌پذیر است.
آیا عدم پرداخت ثمن باعث ابطال معامله میشود؟
خیر، عدم پرداخت ثمن موجب ابطال معامله نمیشود، اما فروشنده میتواند با استناد به شرط فسخ قرارداد، معامله را فسخ کند.
دیدگاه شما