خیار غبن، یکی از خیارات مصرح در قانون مدنی است که در صورت ایجاد آن امکان فسخ معامله را به شخص مغبون می‌دهد. کسی که از معامله متحمل زیان گردد را مغبون می‌نامند. موارد اعمال خیار غبن، فقط در عقود معاوضی نظیر بیع امکان‌پذیر است و به دلیل فوری بودن خیار، مغبون یا ذوالفقار باید خیار را اعمال نماید. شخص مغبون برای اعمال خیار، باید به دفاتر خدمات قضایی مراجعه نموده و اظهارنامه‌ای مبنی بر اعمال خیار غبن برای مغبون کننده ارسال کند.
ماده 416 قانون مدنی در این زمینه مقررمی‌دارد از متعاملین که در معامله غَبن فاحش داشته باشد، بعد از علم به غبن، می‌تواند معامله را فسخ کند.
طبق نظریه دکترین حقوقی، غَبن در لغت به معنی خدعه است.
در اصطلاح خیار غبن، اختیاری است که قانون در اثر عدم تعادل ارزش معاوضه مبیع با ثمن، به متضرر داده است که می‌تواند معامله را فسخ و یا به همان نحو قبول نماید.
به‌طورکلی نامیدن خیار مزبور به خیار غبن از نظر آن است که یکی از طرفین معامله، اغلب در اثر خدعه، دیگری را مغبون می‌نماید. کسی که در معامله متضرر شده مغبون و طرف او را غابن گویند.
-
خیار غبن فوری است
بر اساس ماده 420 قانون مدنی: خیار غَبن بعد از علم به غَبن فوری است.
بنابراین، شخص مغبون بعد از آن که از ضرر در معامله آگاه گردید، باید فوری آن را اعمال کند.
طبق ماده 418 قانون مدنی: اگر مغبون در حین معامله عالم به قیمت عادله بوده است خیار فسخ نخواهد داشت؛
بنابراین اگر مغبون در حین معامله از قیمت عرفی و بازاری کالا اطلاع و علم کافی داشته باشد و با این علم به انعقاد معامله اقدام نماید، دیگر از وی خیار فسخ به استناد غبن پذیرفته نخواهد بود.
پیشنهاد می‌گردد افراد برای انعقاد هر قراردادی، بهتر است قبل از انجام آن، علاوه بر اطلاع از کمیت و کیفیت کالا، جهت بهره‌مندی از اطلاعات حقوقی حتماً
از تجربیات بهترین وکیل تنظیم قرارداد استفاده نمایند.
باتوجه‌به اهمیت و کاربرد خیار غبن در معاملات، در این مقاله بنا داریم در خصوص شرایط اعمال خیار غبن و زمان استفاده از این خیار را بررسی نماییم.
-
خیار غبن چیست؟
- غبن در لغت به معنی گول‌زدن و فریب‌دادن است که منجر به ضرر و زیان برای طرف معامله می‌شود و خیار غبن در اصطلاح حقوقی اختیاری است برای فسخ قرارداد که قانون‌گذار در صورت عدم تعادل فاحش عوضین به طرفی که مغبون و متضرر گردیده داده است.
- برای مثال، فردی خودرو خود را که یک میلیارد ارزش دارد، به قیمت دو میلیارد به فروش رسانده است، در این حالت طرف معامله که فریب‌خورده یا همان مغبون می‌تواند، به استناد خیار غبن، معامله را فسخ نماید.
مثلاً در معامله پارچه یا فرش غبن به میزان ده درصد ممکن است فاحش تلقی نشود، درحالی‌که در معامله طلا یا ارز همین میزان فاحش به شمار می‌آید. به‌طورکلی، هرگاه مود معامله از اشیایی باشد که قیمت مشخص و ثابتی دارند تسامح عرف در غبن کمتر خواهد بود.
- هنگامی که یکی از طرفین معامله در عقود معاوضی، به دلیل تفاوت فاحش در قیمت واقعی مورد معامله با قیمت بازاری آن متحمل ضرر قرار گرفته باشند، می‌تواند ابتدا با مراجعه به دفتر خدمات قضایی نماید و اظهارنامه خیار غبن فاحش، به‌طرف غابن ارسال نماید و در صورت عدم نتیجه با استفاده از نمونه دادخواست خیار غبن فاحش، دادخواست فسخ خود را ثبت و به محکمه جهت رسیدگی و صدور دادنامه فسخ معامله ارسال کند.
- خیار غبن مختص به یک طرف معامله نیست و درصورتی‌که هر طرف معامله راجع به ارزش واقعی و بازاری مال مورد معامله آگاهی نداشته باشد و فریب بخورد، می‌تواند معامله را فسخ نماید.
-
شرایط اعمال خیار غبن
برای استفاده از خیار غبن شرایط خاصی لازم است تا بتوان از طریق این خیار معامله را فسخ کرد.
شرایط اعمال خیار در مواد 416 تا 421 قانون مدنی تصریح و توضیح داده شده که از قرار زیر است:
- خیار غبن فقط در عقود معوض جاری است، زیرا که تنها در معاملات معوض است که دو کالا با هم مبادله می‌شوند و یک طرف معامله، امکان دارد طرف دیگر را فریب بدهد و این خیار در معاملات غیر معوض، مثل عقد هبه کاربرد ندارد؛ زیرا که در معاملات غیرمعوض،قصد احسان و نیکی علت اصلی آن می‌باشد و کسب سود ملاک نمی‌باشد.
- به‌موجب ماده 418 قانون مدنی، مغبون (کسی که فریب‌خورده است)، نباید در حین معامله، از قیمت عادلانه خبر داشته باشد؛ درصورتی‌که عالم باشد، اختیار فسخ نخواهد داشت؛ بنابراین کسی که در نتیجه اضطرار و پریشانی با علم به قیمت عادله، مال خود را چندین برابر کمتر از آن قیمت بفروشد، نمی‌تواند به استناد خیار غبن بیع را فسخ نماید
- به‌موجب ماده 417 قانون مدنی،غبن باید فاحش باشد، یعنی تفاوت قیمت باید فاحش باشد و نباید به صورتی باشد که بتوان از آن، مسامحه کرد. مثلاً، تسامح عرف در غبن برحسب نوع معامله تفاوت می‌کند. مثلاً در معامله پارچه یا فرش غبن به میزان ده درصد ممکن است فاحش تلقی نشود، درحالی‌که در معامله طلا یا ارز همین میزان فاحش به شمار می‌آید. به‌طورکلی، هرگاه مود معامله از اشیایی باشد که قیمت مشخص و ثابتی دارند تسامح عرف در غبن کمتر خواهد بود. (صفایی، سید حسین، قواعد عمومی قراردادها)
-
سؤال: آیا با وجود درج شرط اسقاط کافه خیارات در قرارداد، امکان اعمال خیار غبن هست؟
رأی وحدت رویه شماره 821 دیوان عالی کشور که در مورخ 1401/2/20 از هیات عمومی صادر شده است، شرط اسقاط کافه خیارات را شامل اسقاط خیار غبن اَفحش ندانسته است.
متن رأی وحدت رویه شماره 821 دیوان عالی کشور :
مطابق مواد ۴۱۶ و بعد قانون مدنی، در موارد غبن «فاحش»، با لحاظ دیگر شرایط مقرر، مغبون حق فسخ دارد .
چنانچه برابر ماده ۴۴۸ همین قانون، سقوط این حق شرط شده باشد، به اقتضای رفتار متعارف اشخاص، شرط یادشده منصرف از مراتب اعلای غبن است که عرفاً «افحش» دانسته می‌شود .
برخی فتاوی معتبر فقهی نیز بر همین اساس صادر شده است. بنا به‌مراتب، رأی شعبه سوم دیوان عالی کشور که با این نظر انطباق دارد. به اکثریت آرا صحیح و قانونی تشخیص داده می‌شود. این رأی طبق ۴۷۱ قانون آیین دادرسی کیفری مصوب ۱۳۹۲ با اصلاحات و الحاقات بعدی، در موارد مشابه برای شعب دیوان عالی کشور، دادگاه‌ها و سایر مراجع، اعم از قضایی و غیر آن لازم‌الاتباع است .
هیات عمومی دیوان عالی کشور
سلام بنده یک ملک خریدم بعد یک هفته فهمیدم قیمت را دو برابر با من حساب کرده است و ارزش ندارد ایا میتونم فسخ کنم؟
سلام.با توجه به اینکه این اختلاف قیمت غیر قابل مسامحه و غیر قابل چشم پوشی بوده و فاحش می باشد میتوانید به استناد خیار غبن فاحش معامله را فسخ کنید.بنابراین هرچه زودتر با ارسال اظهارنامه ای مراتب فسخ را به فروشنده اطلاع دهید.