خرید مال غیر

خرید مال غیر

یکی از جرایم مهم در حوزه اموال و مالکیت، جرم خرید مال غیر است که به دلیل تأثیر مستقیم بر حقوق مالکانه اشخاص، در قوانین کیفری مورد توجه ویژه قرار گرفته است. این جرم زمانی محقق می‌شود که فردی مال متعلق به دیگری را بدون رضایت مالک به فروش رسانده و شخص خریدار نیز بدون تحقیق و بررسی، آن را خریداری کند. در این مقاله به بررسی ارکان، مجازات و نکات مهم مرتبط با این جرم در نظام حقوقی ایران می‌پردازیم.

مفهوم جرم خرید مال غیر

بر اساس ماده ۱ قانون مجازات راجع به انتقال مال غیر، “هرکس مال غیر را با علم به اینکه مال غیر است به نحوی از انحاء عیناً یا منفعتاً بدون مجوز قانونی به دیگری انتقال دهد، کلاهبردار محسوب می‌شود و به مجازات مقرر برای کلاهبرداری محکوم خواهد شد.”
مطابق این ماده، هرگونه نقل‌وانتقال اموال متعلق به دیگری بدون اجازه مالک، جرم محسوب شده و خریدار در صورتی که از غیرقانونی بودن معامله آگاه باشد، شریک جرم خواهد بود.

نظریه مشورتی شماره 7/99/1848 مورخ 1399/12/09

استعلام:

با توجه به ماده 1 قانون مجازات اشخاصی که برای بردن مال غیر تبانی می‌نمایند، آیا این ماده با توجه به این‌که مجازات را به ماده 238 قانون مجازات عمومی ارجاع داده با نسخ قانون مذکور اعتبار خود را از دست داده است؟

نظریه مشورتی اداره کل حقوقی قوه قضاییه:

با عنایت به ملاک رأی وحدت رویه شماره 594 مورخ 1373/9/1 هیأت عمومی دیوان عالی کشور (که به موجب آن جرایمی که به موجب قانون کلاهبرداری محسوب می‌شود را از حیث تعیین کیفر مشمول قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشا و اختلاس و… می‌داند) و از آن‌جا که دلیلی بر نسخ صریح یا ضمنی قانون مجازات اشخاصی که برای بردن مال غیر تبانی می‌نمایند مصوب 1307 «از نص یا دلالت» وجود ندارد، قانون موصوف به اعتبار خود باقی است و ارجاع قانون موصوف به ماده 238 قانون مجازات عمومی منسوخ سابق به لحاظ حاکمیت این قانون در زمان وضع قانون مجازات اشخاصی که برای بردن مال غیر تبانی می‌نمایند، است.

 ارکان جرم خرید مال غیر

الف) رکن قانونی

مبنای قانونی این جرم ماده ۱ قانون مجازات راجع به انتقال مال غیر و همچنین مواد ۲۳۸ و ۲۳۹ قانون مدنی است که به حمایت از مالکیت افراد و جلوگیری از معاملات غیرقانونی پرداخته‌اند.

ب) رکن مادی

رکن مادی این جرم شامل چند عنصر است:

1. وجود مال متعلق به غیر: مال مورد معامله باید متعلق به شخصی غیر از فروشنده باشد.
2. انتقال مال: فروشنده باید مال غیر را به‌صورت عین یا منفعت، بدون اجازه مالک منتقل کند.
3. وجود خریدار: خریدار باید مالی را که بدون اجازه مالک فروخته شده، دریافت کند.

ج) رکن معنوی

برای تحقق جرم خرید مال غیر، سوءنیت دو طرف معامله مورد بررسی قرار می‌گیرد:

1. سوءنیت خاص فروشنده: فردی که مال غیر را انتقال می‌دهد، باید آگاهانه و عامدانه این کار را انجام دهد.
2. سوءنیت خاص خریدار: در صورتی که خریدار از غیرقانونی بودن معامله اطلاع داشته باشد، به عنوان معاون جرم یا حتی شریک جرم تحت تعقیب قرار می‌گیرد.

 مجازات جرم خرید مال غیر

طبق قانون، انتقال‌دهنده مال غیر به عنوان کلاهبردار شناخته می‌شود و مطابق ماده ۱ قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشاء، اختلاس و کلاهبرداری، مجازات وی شامل:

• حبس از یک تا هفت سال،
• پرداخت جزای نقدی معادل مال برده شده،
• رد مال به صاحب اصلی آن.

همچنین اگر خریدار با علم و اطلاع از غیرقانونی بودن معامله، اقدام به خرید مال غیر کند، به عنوان شریک یا معاون جرم تحت تعقیب قرار خواهد گرفت.

 تفاوت جرم خرید مال غیر با معامله فضولی

یکی از مباحث مهم در بررسی این جرم، تفاوت آن با معامله فضولی است. در معامله فضولی، شخصی بدون سوءنیت و به قصد نفع رساندن به مالک، اقدام به معامله مال غیر می‌کند که در صورت تنفیذ مالک، معامله معتبر خواهد شد. اما در خرید مال غیر، فرد به قصد تصاحب مال دیگری و به صورت غیرقانونی اقدام به معامله می‌کند که جرم محسوب می‌شود.

نمونه اظهارنامه خرید مال غیر

بسمه‌تعالی

فرستنده:
نام و نام خانوادگی: [نام فرستنده]

گیرنده:
نام و نام خانوادگی: [نام خوانده]

موضوع: اعلام رسمی فروش و خرید غیرقانونی مال غیر و مطالبه حقوق قانونی

با سلام و احترام

بر اساس اسناد و مدارک موجود، اینجانب مالک قانونی مال/ملک [مشخصات مال شامل پلاک ثبتی، شماره سند یا سایر مشخصات] می‌باشم. متأسفانه مطلع شده‌ام که جنابعالی بدون اجازه و اختیار قانونی، اقدام به انتقال و فروش این مال به شخص ثالث نموده‌اید که این اقدام مطابق ماده 1 قانون مجازات راجع به انتقال مال غیر، جرم محسوب می‌شود.

نظر به اینکه اقدام شما علاوه بر داشتن وصف کیفری، موجب ورود ضرر و زیان به اینجانب شده است، بدین‌وسیله از شما خواسته می‌شود ظرف [مدت زمان مشخص، مثلاً ۳ روز] از تاریخ ابلاغ این اظهارنامه، نسبت به ابطال معامله غیرقانونی و جبران خسارت وارده اقدام نمایید. در غیر این صورت، ناگزیر به طرح شکایت کیفری و حقوقی از طریق مراجع قضایی خواهم بود.

این اظهارنامه به عنوان اعلام رسمی اعتراض اینجانب ارسال می‌شود و کلیه حقوق قانونی جهت پیگیری از طریق مراجع ذی‌صلاح برای اینجانب محفوظ خواهد بود.

خرید مال غیر منقول توسط اتباع بیگانه

نظریه شماره 7/99/36 مورخ 1399/03/06 اداره کل حقوقی قوه قضاییه

استعلام

تبعه خارجی به دلیل این که نمی تواند مال غیر منقول را به صورت رسمی خریداری کند محل مسکونی را به صورت عادی خریداری می کند لیکن با همکاری مالک رسمی قبلی، سند ملک را به نام فرزندش تنظیم می کنند. فرزند تبعه خارجی بدون اذن پدر سند یاد شده را در رهن بانک قرار می دهد و وام می گیرد. پس از مدتی که پرداخت اقساط وام به تعویق می افتد، بانک با اقدامات اجرایی مال مرهون را به خود انتقال می دهد:

سوال: شکایت پدر از فرزندش تحت چه عنوان جزایی قابل بررسی است؟

نظریه مشورتی:

مستنبط از بندهای ۱ و ۲ ماده ۶۶۱ و وحدت ملاک تبصره ۲ ماده ۹۸۷ و ماده ۹۸۹ قانون مدنی، اصل این است که اتباع بیگانه حق داشتن اموال غیر منقول را در ایران ندارند؛ مگر در مواردی که قانون پیش بینی کرده است؛ مانند آیین نامه چگونگی تملک اموال غیر منقول توسط اتباع خارجی غیر مقیم در ایران مصوب ۱۳۷۴ هیأت وزیران و آیین نامه استملاک اتباع خارجه مصوب ۱۳۲۵ و ۱۳۴۲. بنابراین در فرض سؤال، چنانچه تبعه خارجی بدون رعایت مقررات آیین نامه های مذکور ملکی را به صورت عادی خریداری کرده باشد، معامله انجام شده فاقد اعتبار است و مطابق ماده ۳۶۵ قانون مدنی اثری در تملک ندارد.

نمونه شکواییه خرید مال غیر

بسمه‌تعالی

ریاست محترم دادسرای عمومی و انقلاب شهرستان قم

با سلام و احترام

اینجانب، [نام و نام‌خانوادگی شاکی]، فرزند [نام پدر]، به شماره ملی [شماره ملی]، ساکن [آدرس دقیق]، بدین‌وسیله شکایت خود را علیه آقای/خانم [نام متهم]، فرزند [نام پدر متهم]، ساکن [آدرس متهم]، به اتهام فروش مال غیر و تحصیل مال نامشروع اعلام می‌دارم.

شرح موضوع:
اینجانب مالک قانونی ملک/مال [مشخصات مال شامل پلاک ثبتی، شماره سند یا هر مشخصه دیگر] می‌باشم. متأسفانه اخیراً متوجه شدم که متهم بدون داشتن هیچ‌گونه اختیار قانونی، این مال را به فردی دیگر منتقل نموده است. خریدار نیز بدون تحقیق و بررسی، این معامله را پذیرفته و تصرفات خود را آغاز کرده است.

با توجه به اینکه اقدام نامبرده برخلاف ماده ۱ قانون مجازات راجع به انتقال مال غیر بوده و مصداق بارز کلاهبرداری و فروش مال غیر است، از آن مقام محترم قضایی تقاضای رسیدگی، اعمال مجازات قانونی، و ابطال معامله غیرقانونی را دارم.

مشاوره حقوقی خرید مال غیر

خرید مال غیر جرم محسوب شده و می‌تواند موجب مسئولیت کیفری و حقوقی برای خریدار و فروشنده شود. فروشنده‌ای که بدون اجازه مالک، مال را منتقل کند، طبق ماده ۱ قانون مجازات راجع به انتقال مال غیر، کلاهبردار شناخته شده و به حبس، جزای نقدی و رد مال محکوم می‌شود.

نکات حقوقی مهم در خصوص خرید مال غیر

• خریداران باید قبل از هر معامله‌ای، استعلام‌های لازم را از مراجع رسمی مانند ثبت اسناد و املاک بگیرند.
• در صورت وقوع این جرم، مالک اصلی می‌تواند از طریق طرح شکایت کیفری، مجازات مرتکب را خواستار شود.
• در برخی موارد، اگر خریدار بتواند اثبات کند که از غیرقانونی بودن معامله اطلاعی نداشته، از مسئولیت کیفری مبرا خواهد شد، اما همچنان معامله باطل بوده و مال باید به مالک اصلی بازگردد.

🔹 توصیه: قبل از هر معامله، با وکیل خرید مال غیر مشورت کنید تا از مشکلات حقوقی جلوگیری شود.

نتیجه‌گیری

جرم خرید مال غیر یکی از مهم‌ترین جرایم علیه اموال محسوب می‌شود که قانون‌گذار با هدف حمایت از حقوق مالکیت اشخاص، مجازات‌های سنگینی را برای آن در نظر گرفته است. آگاهی خریداران از شرایط قانونی و دقت در انجام معاملات می‌تواند از وقوع چنین جرایمی جلوگیری کند و مانع از ورود خسارت به افراد شود.