حق انتفاع عمری 

حق انتفاع عمری 

حق انتفاع یکی از حقوق عینی است که به موجب آن شخصی می‌تواند از مال متعلق به دیگری استفاده کند، بدون اینکه مالکیت آن مال را داشته باشد. یکی از انواع مهم حق انتفاع، حق انتفاع عمری است که در این مقاله به بررسی مفهوم، شرایط، آثار حقوقی و تفاوت آن با سایر حقوق مشابه می‌پردازیم.

تعریف حق انتفاع عمری

بر اساس ماده 40 قانون مدنی ایران، حق انتفاع عمری به حقی اطلاق می‌شود که به موجب آن، مالک برای مدت عمر خود، عمر منتفع، یا عمر شخص ثالث، به دیگری اجازه استفاده از مال خود را می‌دهد. در این نوع از حق انتفـاع، مالکیت مال همچنان برای صاحب اصلی آن باقی می‌ماند و فقط حق بهره‌برداری به منتفع واگذار می‌شود.

ویژگی‌های حق انتفاع عمری

1. موقتی بودن: این حق وابسته به طول عمر شخصی است که در قرارداد مشخص شده و با فوت وی پایان می‌یابد.
2. غیرقابل انتقال بودن: منتفع نمی‌تواند این حق را به شخص دیگری منتقل کند، مگر اینکه شرط خلاف آن در قرارداد تصریح شده باشد.
3. عدم تملک عین مال: شخص منتفع فقط حق استفاده دارد و مالکیت عین مال به وی منتقل نمی‌شود.
4. قابل رجوع نبودن: اگر مالک این حق را به‌صورت بلاعوض و رسمی اعطا کرده باشد، معمولاً نمی‌تواند آن را پس بگیرد، مگر در مواردی که قانون مشخص کرده است.

تفاوت حق انتفاع عمری با سایر حقوق

• تفاوت با اجاره: در اجاره، مستأجر حق انتفـاع دارد ولی در قبال آن ملزم به پرداخت اجاره‌بها است، اما در حق انتفـاع عمری معمولاً مالک در برابر واگذاری حق، مبلغی دریافت نمی‌کند.
• تفاوت با وقف: در وقف، مالکیت مال به‌طور دائمی از مالک اولیه سلب می‌شود، اما در حق انتفـاع عمری، مالکیت همچنان برای مالک اصلی باقی می‌ماند.

پایان حق انتفاع عمری

حـق انتفـاع عمری به یکی از طرق زیر پایان می‌یابد:

1. فوت منتفع یا شخص ثالث (در صورت تعیین عمر شخص دیگر)
2. از بین رفتن مال موضوع حق انتفاع (مثلاً تخریب شدن ملکی که حق انتفاع بر آن وجود داشته است)
3. صرف‌نظر کردن منتفع از حق خود
4. انقضای مدت تعیین‌شده (اگر شرط خاصی در قرارداد ذکر شده باشد)

حق انتفاع عمری برای همسر

حق انتفاع عمری برای همسر به این معناست که فردی (معمولاً شوهر) حق استفاده از یک مال (مانند خانه یا زمین) را به همسر خود برای مدت عمر او واگذار می‌کند. این نوع حق انتفاع، به صورت قراردادی یا به موجب وصیت‌نامه تنظیم می‌شود و پس از فوت همسر، حق انتفاع از بین می‌رود و مال به مالک اصلی یا ورثه بازمی‌گردد.

نکات مهم درباره حق انتفاع عمری برای همسر

1. حق انتفاع موقت و غیرقابل انتقال:
   • همسر فقط تا زمانی که زنده است، از ملک استفاده می‌کند و نمی‌تواند آن را به شخص دیگری منتقل کند یا بفروشد.
   • پس از فوت او، حق انتفاع به ورثه‌اش منتقل نمی‌شود.
2. لزوم تنظیم سند رسمی:
   • برای جلوگیری از مشکلات حقوقی، بهتر است این حق در یک سند رسمی در دفتر اسناد رسمی ثبت شود.
   • در صورت تنظیم در وصیت‌نامه، پس از فوت شوهر، توسط ورثه قابل اجرا خواهد بود.
3. امکان درج شروط خاص:
   • مالک اصلی می‌تواند شرایطی را برای استفاده تعیین کند، مثلاً شرط کند که همسر فقط در صورت عدم ازدواج مجدد بتواند از حق انتفاع استفاده کند.
4. تفاوت با حق سکنی:
   • حق سکنی یکی از انواع خاص حق انتفاع است که فقط برای سکونت در ملک قابل استفاده است، اما حق انتفاع ممکن است استفاده‌های گسترده‌تری مانند اجاره دادن را هم شامل شود (مگر اینکه در قرارداد محدود شده باشد).

روش‌های اعطای حق انتفاع عمری

• از طریق عقد صلح عمری:
  مالک می‌تواند با صلح عمری این حق را به همسر بدهد، بدون اینکه مالکیت ملک را از دست بدهد.
• از طریق وصیت‌نامه:
  شوهر می‌تواند در وصیت‌نامه این حق را به همسر بدهد که پس از فوتش اجرا شود.
• از طریق هبه (بخشیدن مال با حفظ حق انتفاع):
  مالک می‌تواند ملک را به ورثه (مثلاً فرزندان) منتقل کند ولی حق انتفاع آن را تا زمان فوت برای همسر نگه دارد.

---

تنظیم قرارداد صلح عمری توسط وکیل متخصص در حق عمری، ضمانتی برای حفظ حقوق طرفین و جلوگیری از مشکلات قانونی در آینده است.

تنظیم قرارداد صلح عمری : تماس با 09125514504

---

استعلام

مادر مالک ۶ دانگ یک واحد آپارتمان بوده است ۳ دانگ آن را داد به فرزند پسر و ۳ دانگ دیگر آن را داد به فرزند دختر با این شرط که خودش از منافع آن تا پایان عمرش استفاده کند مادر فوت می کند فرزند دختر وقتی با داشتن سند رفت ملک را در تصرف بگیرد و یا به فروش برساند نا پدری وی گفت مادرتان این شرط را در سند گذاشته است که این منافع را تا فوت من ادامه داشته باشد منظور ناپدری فی نفسه قطع نظر از درستی و نادرستی سند و ادعای جعل و الحاق و غیره آیا چنین شرطی می تواند مالک اولیه مادر بگذارد؟ که حتی بعد از مرگ خودش منافع را به شخص ثالث هم بدهد؟ آیا فرزند دختر که چنین شرطی در حق مالکیت وی در نظر گرفته شد می تواند ادعایی داشته باشد آیا می تواند شرط را باطل کند؟

نظریه مشورتی شماره ۷/۹۸/۷۴۲ مورخ ۱۳۹۸/۰۶/۲۷  اداره کل حقوقی قوه قضاییه

به موجب ماده ۴۱ قانون مدنی که مقرر می دارد عمری حق انتفاعی است که به موجب عقدی از طرف مالک برای شخص به مدت عمر خود یا عمر منتفع و یا عمر شخص ثالثی برقرار شده باشد ، برقراری عمری به نفع شخص ثالث ممکن است به موجب قرارداد مستقل یا به صورت شرط ضمن عقد باشد و تشخیص این که در فرض سوال آیا چنین شرطی به نفع ثالث به موجب عقد و صحیحا منعقد شده است، با مرجع قضایی ذی ربط است.

---

توقیف و مزایده حق انتفاع عمری

استعلام

اولا، آیا توقیف و مزایده حق عمری در فرضی که فاقد قید مباشرت و متعلق به محکوم علیه و عین مال مربوط به ثالث است، امکانپذیر است؟

ثانیا، در صورت مثبت بودن پاسخ، نحوه ارزیابی و توقیف و همچنین انتقال و سپس انتفـاع از آن توسط برنده مزایده چگونه و تا چه زمانی است؟ آیا تا پایان عمر برنده مزایده حق انتفـاع برای وی وجود دارد و در فرضی که قید مباشرت شده باشد، امکان توقیف و مزایده امکانپذیر است؟

نظریه مشورتی شماره ۷/۱۴۰۲/۶۳۱ مورخ ۱۴۰۲/۰۹/۱۳ اداره کل حقوقی قوه قضاییه

اولا، حق انتفـاع در زمره حقوقی مالی است و بر اساس اصل انتقال پذیری حقوق مالی، این حق نیز علی الاصول قابل واگذاری به غیر و توقیف و مزایده است؛ مگر آنکه احراز شود مالک، آن حق را برای استفاده شخص معینی و با قید مباشرت واگذار کرده است که در این صورت قابل توقیف و مزایده نیست و قائم به شخص است.

ثانیا، در صورتی که در خصوص حق عمری قید مباشرت نشده باشد، کارشناس رسمی دادگستری ارزش حق انتفـاع را بر اساس پیش بینی حق عمری حسب مورد به مدت عمر مالک، منتفع و یا ثالث، مدتی که چنین فردی با مشخصات سنی وی عادتا زنده می ماند و همچنین دیگر موارد نظیر استیلا یا عدم استیلا و تصرف یا عدم تصرف در عین مال و ارزش منفعت موضوع حق برآورد می کند.

ثالثا، همانگونه که آورده شد، مدت حق انتفـاع از نوع عمری، ارتباطی به مدت عمر برنده مزایده ندارد و دادگاه حسب مورد با لحاظ نوع حق عمری و شرایط آن، موجبات برخورداری برنده مزایده از این حق را فراهم می آورد.

حق انتفاع رقبی

حق انتفاع رقبی یکی از انواع حق انتفـاع است که در حقوق ایران مطرح می‌شود. طبق ماده 40 قانون مدنی، حق انتفـاع به معنای حقی است که به موجب آن شخص می‌تواند از مالی که متعلق به دیگری است استفاده کند، بدون اینکه مالک آن شود.

حق انتفاع رقبی چیست؟

حق انتفـاع رقبی زمانی ایجاد می‌شود که مالک ملکی، اجازه استفاده از عین ملک را به شخص دیگری بدهد، ولی این حق فقط برای مدت عمر مالک باشد. پس از فوت مالک، این حق به‌طور خودکار از بین می‌رود و ملک به ورثه مالک بازمی‌گردد.

ویژگی‌های حق انتفاع رقبی

1. مدت آن تا زمان حیات مالک است: پس از فوت مالک، این حق خودبه‌خود زایل می‌شود.
2. غیرقابل انتقال است: دارنده این حق (منتفع) نمی‌تواند آن را به دیگری انتقال دهد.
3. مالکیت منتقل نمی‌شود: فقط حق استفاده از ملک داده می‌شود، ولی مالکیت همچنان برای صاحب اصلی ملک باقی می‌ماند.

تفاوت حق انتفاع رقبی با سایر انواع حق انتفاع

• رقبی: مدت آن تا زمان حیات مالک است.
• عمری: مدت آن تا زمان حیات خود منتفع است.
• حبسی: برای مدت معینی تعیین می‌شود.

حق انتفاع سکنی

حق انتفاع سکنی یکی از انواع حق انتفـاع است که به موجب آن، مالک یک ملک به شخص دیگری اجازه می‌دهد تا از آن برای سکونت استفاده کند، بدون اینکه مالکیت آن منتقل شود.

ویژگی‌های حق انتفاع سکنی

1. موقتی بودن: این حق معمولاً برای مدت معینی تعیین می‌شود و پس از اتمام مدت، ملک به مالک اصلی بازمی‌گردد.
2. عدم قابلیت انتقال: فردی که حق سکنی دارد نمی‌تواند این حق را به شخص دیگری منتقل کند، مگر اینکه مالک اجازه دهد.
3. عدم ایجاد مالکیت: شخصی که از این حق بهره‌مند می‌شود، مالک ملک نیست و فقط حق استفاده از آن را دارد.
4. پایان حق سکنی: این حق ممکن است به دلایل مختلفی مانند اتمام مدت، فوت منتفع، یا عدم استفاده طولانی‌مدت از بین برود.

تفاوت حق سکنی با اجاره

• در اجاره، مستأجر موظف به پرداخت اجاره‌بها است، اما در حق سکنی معمولاً این حق رایگان یا بر اساس توافق داده می‌شود.
• حق سکنی به نوعی یک حق انتفـاع محسوب می‌شود، اما اجاره یک قرارداد مستقل و دارای احکام ویژه خود است.

تفاوت حق انتفاع و ارتفاق

حق انتفـاع و حق ارتفاق هر دو از حقوق عینی هستند که به اشخاص اجازه استفاده از مال غیر را می‌دهند، اما تفاوت‌های مهمی دارند:

1. تعریف حق انتفاع

حق انتفـاع به شخصی (منتفع) اجازه می‌دهد که از مال متعلق به دیگری استفاده کند، بدون اینکه مالکیت آن را داشته باشد. این حق می‌تواند موقتی یا دائمی باشد و با فوت منتفع از بین می‌رود.

🔹 مثال: فردی اجازه دارد تا پایان عمر خود در خانه‌ای که مالک آن شخص دیگری است سکونت داشته باشد.

2. تعریف حق ارتفاق

حق ارتفاق، حقی است که برای یک ملک (ملک مستحق) نسبت به ملک دیگر (ملک مأذون) ایجاد می‌شود و هدف آن تسهیل استفاده از ملک مستحق است. این حق معمولاً دائمی است و وابسته به ملک باقی می‌ماند، نه به اشخاص.

🔹 مثال: حق عبور یک زمین از ملک همسایه برای رسیدن به جاده اصلی.

نمونه قرارداد حق انتفاع عمری

قرارداد حق انتفـاع عمری توافقی است که در آن مالک یک مال، حق استفاده و بهره‌برداری از آن را به شخص دیگری واگذار می‌کند، اما این حق تا زمان حیات منتفع (شخص دریافت‌کننده حق انتـفاع) معتبر است و با فوت وی منقضی می‌شود. این نوع قرارداد معمولاً برای اموال غیرمنقول (مانند زمین یا ساختمان) تنظیم می‌شود و مالکیت اصلی همچنان در اختیار واگذارکننده باقی می‌ماند.

---

نگارش قرارداد حق انتفـاع عمری توسط وکیل مجرب حقوقی موجب تنظیم دقیق و قانونی مفاد قرارداد، پیشگیری از اختلافات احتمالی و حفظ حقوق طرفین می‌شود.

تنظیم قرارداد حق انتفاع عمری: تماس 09125514504

---

مشاوره حقوقی حق انتفاع

مشاوره حقوقی در خصوص حق انتفاع شامل بررسی شرایط و الزامات قانونی برای تنظیم قراردادهایی است که به موجب آن، شخصی (منتفع) حق استفاده و بهره‌برداری از مال غیرمنقول یا مال دیگری را برای مدت زمان مشخص یا تا پایان عمر خود دریافت می‌کند. برخی نکات مهم در این زمینه عبارتند از:

1. مدت زمان و حدود حق انتفاع: معمولاً این نوع حق برای مدت معین یا برای تمام مدت زندگی منتفع است. باید مشخص شود که چه نوع استفاده‌ای مجاز است (مثل استفاده شخصی یا تجاری).
2. حقوق و تعهدات طرفین: منتفع مسئول نگهداری از مال و استفاده صحیح از آن است، در حالی که واگذارکننده باید از ایجاد موانع در استفاده منتفع جلوگیری کند. در برخی موارد، ممکن است تعهدات مالی مانند پرداخت هزینه‌های نگهداری و تعمیرات نیز مطرح شود.
3. پایان مدت حق انتفاع: این نوع قرارداد معمولاً با فوت منتفع خاتمه می‌یابد، و پس از آن، حق انتفاع به مالک اصلی یا وراث او بازمی‌گردد.
4. حقوق مالکیت: مالکیت مال همچنان متعلق به واگذارکننده باقی می‌ماند و منتفع فقط حق بهره‌برداری از آن را دارد.

در صورت نیاز به تنظیم قرارداد یا مشاوره دقیق‌تر، توصیه می‌شود که با وکیل متخصص در امور حقوقی مشورت کنید تا تمامی جوانب قانونی به درستی رعایت شود.

 سخن پایانی

حق انتفاع عمری یک توافق قانونی است که به شخصی اجازه می‌دهد تا از مال غیرمنقول برای مدت حیات خود استفاده کند، بدون آن که مالکیت آن را داشته باشد. این نوع قرارداد به حفظ حقوق طرفین و جلوگیری از سوءاستفاده‌های احتمالی کمک می‌کند. در نهایت، با فوت منتفع، حق انتفاع به پایان می‌رسد و مال به مالکیت اصلی بازمی‌گردد.

---

سوالات و پاسخ‌ها

1. حق انتفـاع عمری به چه معناست؟
   • حق انتفاعی است که برای مدت عمر مالک، منتفع، یا شخص ثالث برقرار می‌شود و پس از فوت او خاتمه می‌یابد.
2. آیا منتفع می‌تواند حق انتفـاع عمری خود را به دیگری منتقل کند؟
   • خیر، مگر اینکه در قرارداد چنین شرطی قید شده باشد.
3. آیا مالک می‌تواند حق انتفـاع عمری را پس بگیرد؟
   • در شرایط عادی خیر، مگر در مواردی که قانون اجازه داده باشد.
4. حق انتفـاع عمری چگونه از بین می‌رود؟
   • با فوت منتفع، از بین رفتن مال موضوع حق، یا صرف‌نظر کردن منتفع از این حق.
5. تفاوت حق انتفـع عمری با اجاره چیست؟
   • در اجاره، مستأجر باید اجاره‌بها بپردازد، اما در حق انتفـاع عمری معمولاً پرداختی وجود ندارد.