جعل معنوی یا مفادی
جعل، یکی از مهم‌ترین جرائم علیه اعتبار اسناد و نظم عمومی است که می‌تواند به صورت مادی یا معنوی (مفادی) واقع شود. در حالی که جعل مادی ناظر به تغییر فیزیکی و محسوس در اسناد است.
تعریف جعل معنوی
جعل معنوی یا مفادی به تغییر در محتوای واقعی و صحت مضمون سند بدون دست بردن در ظاهر آن اطلاق می‌شود.
در این مقاله به بررسی جعل مفادی، عناصر قانونی آن، تفاوت آن با جعل مادی و مجازات‌های قانونی در مقررات مختلف از جمله قانون مجازات اسلامی و قوانین خاص می‌پردازیم.
فرق جعل مادی و معنوی
فرق اصلی بین جعل مادی و جعل معنوی در ماهیت عمل ارتکابی و نحوه تغییر سند است. در ادامه به‌طور دقیق تفاوت‌ها را شرح می‌دهم:
✅ جعل مادی:
تعریف:
جعل مادی یعنی دست بردن فیزیکی و محسوس در سند یا نوشته. به عبارتی، شکل ظاهری سند تغییر می‌یابد.
ویژگی‌ها:
- با تغییرات فیزیکی یا مادی در سند همراه است؛ مثل تراشیدن، پاک کردن، افزودن یا جعل امضا.
- معمولاً توسط هر شخصی (اعم از کارمند و غیرکارمند) ممکن است انجام شود.
- سند جعلی معمولاً با بررسی فیزیکی یا کارشناسی قابل کشف است.
مثال: شخصی با پاک کردن مبلغ اصلی یک چک و نوشتن مبلغ بالاتر، چک را جعل می‌کند.
✅ جعل معنوی:
تعریف:
جعل معنوی یعنی درج مطلبی خلاف واقع در متن سند رسمی بدون تغییر فیزیکی در ظاهر سند.
ویژگی‌ها:
- بدون دست بردن فیزیکی در سند انجام می‌شود.
- صرفاً توسط مأمور رسمی یا کارمند دولت در مقام تنظیم اسناد رسمی رخ می‌دهد.
- ظاهر سند سالم و بدون تغییر است، ولی محتوای آن خلاف واقع است.
- اثبات آن معمولاً نیاز به شهادت، بررسی محتوا و قرائن دارد.
مثال: کارمند اداره ثبت، در صورتجلسه قید می‌کند که فردی حاضر بوده و سند را امضا کرده، در حالی‌که او اصلاً حضور نداشته است.
مثال جعل معنوی
فرض کنید کارمند یک اداره ثبت اسناد، در گزارش رسمی خود عمداً و برخلاف واقع قید کند که آقای “الف” در جلسه انتقال مالکیت ملک حضور داشته و سند را امضا کرده، در حالی که آقای “الف” اصلاً در جلسه حاضر نبوده و هیچ‌گونه رضایتی نسبت به انتقال نداشته است.
در این فرض:
- سند و گزارش رسمی از سوی کارمند تنظیم شده است؛
- مطلبی (حضور و امضای آقای “الف”) بر خلاف واقع در آن درج شده؛
- تغییر به‌نفع فردی دیگر و به‌ضرر آقای “الف” است؛
- و این عمل می‌تواند باعث تشویش اذهان عمومی یا اضرار به غیر شود.
بنابراین این عمل، مصداق جعل معنوی تحت شمول ماده ۵۳۴ است.
شرایط تحقق جعل معنوی
شرایط تحقق جعل معنوی مطابق با ماده ۵۳۴ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات) عبارت‌اند از عناصر و ویژگی‌هایی که برای تحقق جرم لازم است.
این شرایط شامل عناصر قانونی، مادی، معنوی و شرایط خاص مرتکب است. در ادامه به‌صورت دقیق و حقوقی بررسی می‌کنیم:
۱. عنصر قانونی
مبنای قانونی جعل معنوی، ماده ۵۳۴ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات) است که صراحتاً به این جرم اشاره دارد.
۲. عنصر مادی (رفتار فیزیکی مجرمانه)
رفتاری است که مرتکب انجام می‌دهد و به شکل درج مطلب خلاف واقع در سند رسمی بدون تغییر ظاهری سند محقق می‌شود. این رفتار می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- ثبت مطلبی نادرست در گزارش، صورتجلسه، حکم، تقریر یا هر سند رسمی؛
- حذف عمدی واقعیت‌ها در سند رسمی؛
- تحریف در محتوای اظهارات افراد در مقام تنظیم سند؛
- به‌نحوی که ظاهر سند رسمی صحیح به نظر برسد، ولی حقیقت در آن تحریف شده باشد.
مثال: قید حضور شخصی در جلسه‌ای رسمی توسط کارمند دولت، در حالی که آن شخص حضور نداشته است.
۳. عنصر معنوی (سوءنیت)
برای تحقق جرم جعل معنوی، وجود سوءنیت عام و خاص لازم است:
- سوءنیت عام: علم و آگاهی مرتکب به خلاف واقع بودن مطلب درج‌شده در سند.
- سوءنیت خاص: قصد اضرار به غیر یا تشویش اذهان عمومی یا گمراه کردن مقامات رسمی.
بدون قصد اضرار یا فریب، جرم جعل معنوی محقق نمی‌شود.
۴. شرایط مرتکب (فاعل جرم):
مهم‌ترین شرط اختصاصی در جعل معنوی این است که مرتکب باید از کارکنان ادارات دولتی، مراجع قضایی یا مأموران به خدمات عمومی باشد.
یعنی افراد عادی نمی‌توانند مرتکب جعل معنوی شوند؛ بلکه تنها مأموران رسمی در مقام تنظیم اسناد رسمی.
مشاوره با وکیل در پرونده‌های جعل اسناد ضروری است تا از عواقب قانونی جلوگیری کرده و حقوق فردی به‌طور مؤثر دفاع شود.
وکیل جعل اسناد: تماس با 09125514504
عنصر قانونی جرم جعل مفادی در قانون مجازات اسلامی
ماده ۵۳۴ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات) مصوب ۱۳۷۵ و اصلاحی ۱۴۰۳/۰۳/۳۰، صراحتاً جعل مفادی را در مورد کارکنان ادارات دولتی و مأمورین عمومی جرم‌انگاری کرده است:
«هر یک از کارکنان ادارات دولتی و مراجع قضائی و مأمورین به خدمات عمومی که در تحریر نوشته‌ها و قراردادهای راجع به وظایفشان مرتکب جعل و تزویر شوند، اعم از این که موضوع یا مضمون آن را تغییر دهند یا گفته و نوشته یکی از مقامات رسمی، مهر یا تقریرات یکی از طرفین را تحریف کنند یا امر باطلی را صحیح یا صحیحی را باطل یا چیزی را که بدان اقرار نشده است اقرار شده جلوه دهند، علاوه بر مجازات های اداری و جبران خسارت وارده، به حبس از یک تا پنج سال یا ۱۶۵/۰۰۰/۰۰۰ تا ۸۲۵/۰۰۰/۰۰۰ ریال جزای نقدی محکوم خواهند شد.»
در این ماده، محور اصلی جرم، تحریف حقیقت و تحریر خلاف واقع توسط مأمور رسمی است؛ حتی اگر ظاهر سند تغییری نکند.
جعل معنوی (مفادی) توسط کارمندان دولت
در صورتی که فردی با ارائه اطلاعات غلط و فریب دادن کارمند دولت، موجب صدور سند با محتوای خلاف واقع شود، این سند ممکن است جعل معنوی (مفادی) تلقی گردد.
به‌عنوان مثال، اگر شخصی با ارائه اسناد جعلی به کارمند سازمان غذا و دارو، مجوز واردات تجهیزات پزشکی را دریافت کند، سند مذکور مجعول است.
در صورتجلسه نشست قضایی استان تهران نظر هیئت عالی در این خصوص این است که کارمند دولت، در صورت ناآگاهی از موضوع، به‌عنوان آلت فعل بلا اراده شناخته می‌شود و فرد غیرکارمند به‌عنوان فاعل اصلی جعل محسوب می‌گردد. در این حالت، جعل مفادی (معنوی) صورت گرفته است، زیرا سند به‌واسطه اطلاعات خلاف واقع تنظیم شده است.
امکان تحقق جعل معنوی در اسناد عادی
صورتجلسه نشست قضایی
تاریخ برگزاری: 1396/05/03
برگزار شده توسط: استان آذربایجان غربی/ شهر اشنویه
موضوع
امکان تحقق بزه جعل معنوی در اسناد عادی
پرسش
آیا جعل معنوی در اسناد عادی امکان پذیر می‌باشد یا خیر؟
نظر به اینکه قانونگذار کلمه جعل را به صورت مطلق در ماده 536 به کار برده است؛ لذا شامل جعل مادی و مفادی است همچنین قاطبه حقوقدانان در منابع حقوقی کیفری (دکترین حقوق) قائل به تحقق بزه جعل مفادی در اسناد عادی هستند؛
همچنین تحریف تغییر مضمون و محتوا در حین نگارش و تنظیم سند از مصادیق ساختن سند جعلی موضوع ماده 523 قانون مذکور می‌باشد؛
لذا طبق ماده 536 شامل جعل عادی نیز می‌باشد و تحقق نظم اجتماعی و حفظ و ثبات آن ایجاد امنیت روانی و اجتماعی در تنظیم نگارش اسناد عادی و جلوگیری از سوء نیت اشحاص دارای سوء نیت از علل توجیهی جرم شناختی قبول پذیرش این نظر است.
جعل مفادی در قوانین خاص
قانون مجازات نیروهای مسلح
جعل مفادی تنها محدود به قانون مجازات اسلامی نیست؛ بلکه در قانون خاص نظامیان نیز جرم‌انگاری شده است:
✅ ماده ۱۰۴ قانون مجازات جرائم نیروهای مسلح مصوب ۱۳۸۲:
«هر نظامی که در تحریر نوشته‌ها، قراردادها و مقاوله‌نامه‌های راجع به‌وظایفش مرتکب جعل یا تزویر شود… به حبس از دو تا پنج سال محکوم می‌شود.»
✅ ماده ۱۰۶ همان قانون:
«هر نظامی که به مناسبت انجام وظیفه به یکی از طرق مذکور در اسناد و نوشته‌های غیررسمی جعل یا تزویر کند به حبس از شش ماه تا دو سال محکوم می‌شود.»
در هر دو ماده، تمرکز بر جعل مفادی در حیطه وظایف رسمی و تنظیم اسناد دولتی و غیررسمی توسط نظامیان است.
جعل معنوی سردفتر در ثبت اسناد رسمی
یکی از مهم‌ترین مصادیق جعل معنوی، جعل مفادی در دفاتر اسناد رسمی است.
طبق ماده ۱۰۰ قانون ثبت اسناد و املاک، سردفتران و کارکنان دفاتر اسناد رسمی در صورتی که مرتکب اعمال زیر شوند، در حکم جاعل در اسناد رسمی محسوب می‌گردند و مشمول مجازات مقرر برای جعل در اسناد رسمی خواهند بود:
- ثبت اسناد جعلی؛
- ثبت سند بدون حضور اشخاصی که حضور آن‌ها قانوناً الزامی است؛
- تنظیم و ثبت سند به نام اشخاصی که فاقد هویت واقعی یا صلاحیت قانونی هستند؛
- تغییر تاریخ سند رسمی؛
- معدوم یا مکتوم کردن دفاتر ثبت اسناد؛
- ثبت سند با علم به عدم مالکیت انتقال‌دهنده؛
- تنظیم و ثبت اسناد فاقد اعتبار قانونی.
این موارد نه تنها تخلف انتظامی محسوب می‌شوند، بلکه عنوان مجرمانه جعل معنوی نیز بر آن‌ها صدق می‌کند و قابلیت تعقیب کیفری دارند. قانونگذار با این مقررات، هدف خود را از صیانت از اعتبار اسناد رسمی و جلوگیری از سوءاستفاده از جایگاه قانونی سردفتران دنبال می‌کند.
در پرونده‌های جعل اسناد رسمی، مشاوره با وکیل مجرب نقش مهمی در جلوگیری از محکومیت ناعادلانه دارد؛ به‌ویژه زمانی که این همراهی از سوی وکلایی خبره مانند رسول خیابانی باشد.
ارتباط با وکیل جعل: تماس با 09125514504
مسئولیت سردفتر در تصدیق وکالت‌نامه مجعول
نظریه شماره 7/99/34 مورخ 1399/03/13 اداره کل حقوقی قوه قضائیه درباره استفاده از وکالت‌نامه رسمی مجعول و تکلیف سردفتر
در این نظریه، استفاده از وکالت‌نامه رسمی مجعول که جعلی بودن آن در دادگاه محرز شده و همچنین تصدیق خلاف واقع توسط سردفتر، بررسی شده است. در خصوص تصدیق اصالت وکالت‌نامه مجعول توسط سردفتر، نظریه حقوقی اداره کل حقوقی قوه قضائیه چنین بیان می‌کند:
- حکم محکومیت برای استفاده‌کننده از وکالت‌نامه مجعول صادر شده است، اما قرار موقوفی تعقیب برای سردفتر به دلیل شمول مرور زمان صادر شده است.
- مرور زمان برای جرم جعل سند که توسط سردفتر انجام شده، باعث نمی‌شود که ماهیت مجعول بودن سند تغییر کند. به عبارت دیگر، حتی اگر جرم سردفتر مشمول مرور زمان شده باشد، جعلی بودن سند همچنان ثابت است.
- بر اساس ماده 103 قانون ثبت اسناد و املاک مصوب 1310، اگر یک سردفتر عامداً تصدیق کند که سندی مخالف واقعیت است، این عمل به عنوان جعل اسناد رسمی تلقی می‌شود و قابل تعقیب و مجازات است.
نتیجه‌گیری:
در این فرض، تصدیق اصالت وکالت‌نامه مجعول توسط سردفتر، مشمول ماده 103 قانون ثبت اسناد و املاک است و سردفتر به دلیل تصدیق خلاف واقع به‌طور عمد قابل تعقیب و مجازات خواهد بود، حتی اگر جرم جعل به‌واسطه مرور زمان از تعقیب خارج شده باشد.
وکیل جعل معنوی
استفاده از وکیل متخصص جرم جعل معنوی امری حیاتی است، چرا که این نوع جرایم معمولاً پیچیدگی‌های حقوقی خاصی دارند.
وکیل ماهر می‌تواند با تحلیل دقیق اسناد و مدارک، ثابت کند که سند به‌طور عمدی و خلاف واقع تنظیم شده و بهترین استراتژی‌های دفاعی را برای موکل خود ارائه دهد. همچنین، وکیل متخصص در این پرونده‌ها می‌تواند از بروز مشکلات قانونی جلوگیری کرده و حقوق فرد را به‌طور کامل حفظ کند.
در این زمینه، رسول خیابانی به‌عنوان وکیل برجسته در امور جعل، با تخصص خود می‌تواند نقش مؤثری در دفاع از حقوق موکلان ایفا کند.
« مشاوره حقوقی با پرداخت هزینه و تعیین وقت قبلی »
سخن پایانی
جعل مفادی یا معنوی، به عنوان یکی از پیچیده‌ترین مصادیق جرایم جعل، نقش مهمی در تخریب اعتماد عمومی به اسناد و مأمورین رسمی دارد. این جرم نه‌تنها به افراد آسیب می‌زند بلکه به بنیان اداری و حقوقی کشور لطمه می‌زند. آشنایی با مواد قانونی مرتبط از جمله ماده ۵۳۴ قانون مجازات اسلامی، مواد ۱۰۴ و ۱۰۶ قانون نیروهای مسلح و ماده ۱۰۰ قانون ثبت، برای وکلا، قضات، سردفتران و همه فعالان حوزه حقوق ضروری است.
پرسش های متداول:
1- جعل معنوی چیست؟
جعل معنوی به تغییر محتوای واقعی یک سند بدون تغییر ظاهری آن اطلاق می‌شود.
2- چه تفاوتی بین جعل مادی و معنوی وجود دارد؟
جعل مادی تغییر فیزیکی سند است، اما جعل معنوی فقط محتوای سند را تغییر می‌دهد.
3- چه کسانی می‌توانند جعل معنوی را مرتکب شوند؟
تنها کارکنان دولت و مأموران رسمی می‌توانند مرتکب جعل معنوی شوند.
4- چه مجازاتی برای جعل معنوی وجود دارد؟
مرتکبان جعل معنوی ممکن است به حبس یا جزای نقدی محکوم شوند.
دیدگاه شما