طرح تفصیلی شهری یکی از مهمترین ابزارهای برنامهریزی و مدیریت شهری هستند که اهداف توسعه پایدار، نظمدهی به اراضی شهری و حفاظت از حقوق مالکین را دنبال میکنند.
این طرحها بر اساس طرح جامع شهری تنظیم میشوند و جزئیات دقیقی از جمله نحوه استفاده از اراضی، شبکه عبور و مرور، تراکم جمعیت و ساختمانها و اولویتهای بهسازی و نوسازی را مشخص میکنند.
آقای رسول خیابانی، وکیل متخصص دعاوی کمیسیون ماده ۵، بارها در پروندههای مختلف، اجرای صحیح ضوابط تفصیلی و حفظ حقوق مالکین را پیگیری کردهاند.
طرح تفصیلی چیست
برابر با تبصره ۳ ماده ۱ قانون تغییر نام وزارت آبادانی و مسکن به وزارت مسکن و شهرسازی ،طرح تفصیلی طرحی است بر اساس معیارها و ضوابط کلی طرح جامع شهر که نحوه استفاده از زمینهای شهری، موقعیت و مساحت دقیق اراضی، شبکه عبور و مرور، تراکم جمعیت و ساختمانها و اولویتهای بهسازی و توسعه شهری را مشخص میکند.
این طرح با تعیین موقعیت کلیه عوامل شهری و نقشه مالکیت بر اساس مدارک ثبتی، ملاک عمل در مدیریت و توسعه شهری قرار میگیرد.
کمیسیون ماده ۵ شورای عالی شهرسازی و معماری
کمیسیون ماده ۵ یکی از ارکان اصلی نظارت بر اجرای طرحهای تفصیلی است. اعضای کمیسیون شامل:
- استاندار به عنوان رئیس کمیسیون
- شهردار ذیربط
- نماینده وزارت مسکن و شهرسازی
- نماینده وزارت جهاد کشاورزی
- نماینده سازمان میراث فرهنگی و گردشگری و صنایع دستی
- رئیس شورای اسلامی شهر ذیربط
- نماینده سازمان نظام مهندسی استان (بدون حق رأی)
در استان تهران، جلسات کمیسیون با حضور وزیر راه و شهرسازی، وزیر نیرو، رئیس سازمان حفاظت محیط زیست و شهردار تهران یا نماینده تامالاختیار او تشکیل میشود.
وظایف کمیسیون ماده ۵ شامل موارد زیر است:
- بررسی و تصویب طرحهای تفصیلی شهری
- تصویب تغییرات نقشههای تفصیلی و ارجاع موارد تأثیرگذار به شورای عالی شهرسازی
- بررسی تغییر کاربری املاک واقع در محدوده شهری
آقای رسول خیابانی به عنوان وکیل دعاوی کمیسیون ماده ۵، در پروندههای متعدد توانستهاند حقوق مالکین را در مواجهه با اقدامات خودسرانه شهرداری و تغییرات غیرقانونی طرحها احیا کنند.
قانون جدید طرح تفصیلی
قانون جدید طرح تفصیلی بر همکاری میان شهرداری، وزارت مسکن و شهرسازی و سازمان میراث فرهنگی تأکید دارد و اقدامات منفرد هر دستگاه بدون تصویب کمیسیون ماده ۵ معتبر نیست. بر اساس قانون جدید:
- مالکین حق اخذ پروانه و احداث بنا بر اساس کاربری مصوب دارند
- اجرای کاربری عمومی طرح، وظیفه دستگاه مجری طرح است
- در صورت تأخیر اجرای طرح، مالک میتواند احداث بنا تا سقف ۶۰٪ سطح اشغال و تراکم ۱۲۰٪ انجام دهد
این قانون مسیر اجرای حقوق مالکانه را مشخص میکند و از تضییع حقوق مالکین جلوگیری میکند.
مدت زمان اجرای طرح تفصیلی
یکی از مهمترین مسائل مالکین، مدت زمان اجرای طرح تفصیلی است. مطابق تبصره یک قانون تعیین وضعیت املاک واقع در طرحهای دولتی و شهرداریها:
- اگر اجرای طرح بیش از پنج سال طول بکشد، مالک از کلیه حقوق مالکانه شامل احداث، تجدید بنا، فروش، اجاره و رهن بهرهمند میشود.
- اگر کمتر از پنج سال باشد، مالک هنگام اخذ پروانه تعهد میدهد که در صورت شروع اجرای طرح قبل از پنج سال، حق مطالبه هزینه احداث و تجدید بنا را ندارد.
این بند قانونی، مالکین را در برابر تأخیر شهرداریها محافظت میکند و موجب جلوگیری از تضییع حقوق آنان میشود.
عدم اجرای طرح تفصیلی و پیامدهای آن
عدم اجرای طرح تفصیلی موجب میشود مالکین املاک واقع در طرحهای عمومی، عمرانی و خدماتی مانند آموزشی، بهداشتی و فضای سبز، از حقوق مالکانه خود محروم شوند.
با وجود این، آقای رسول خیابانی در پروندههای متعدد موفق شدهاند، شهرداری را ملزم به اجرای طرح تفصیلی و صدور پروانه برای مالکین کنند، حتی اگر اجرای طرح دولتی تا سالها به تأخیر افتاده باشد.
راهکارهای حقوقی مالکین برای الزام شهرداری
۱. ابطال طرح تفصیلی
در صورت نقض موازین فنی و حقوقی، مالک میتواند با ارائه دلایل مستند، به دیوان عدالت اداری شکایت کند. البته این دعاوی به دلیل پیچیدگی فنی و نیاز به ارائه مستندات دقیق، از دعاوی چالشبرانگیز محسوب میشوند.
۲. درخواست تغییر کاربری
مالک میتواند با ارائه درخواست به شهرداری و پیگیری کمیسیون ماده ۵، تغییر کاربری ملک خود را تصویب کند. شهرداری پس از تأیید و تصویب تغییر کاربری، عوارض ارزش افزوده را دریافت میکند و مالک میتواند از حق مالکانه بهرهمند شود.
۳. شکایت علیه شهرداری برای صدور پروانه
مالکین میتوانند با استناد به تبصرهها و آرای دیوان عدالت اداری، شهرداری را الزام به صدور پروانه و رعایت حقوق مالکانه کنند. برای مثال، دادنامه شماره 817 مورخ 14/10/1395 هیأت عمومی دیوان عدالت اداری، مالک را از حقوق قانونی خود بهرهمند میکند.
آقای رسول خیابانی با تجربه در دعاوی کمیسیون ماده ۵، نقش کلیدی در احقاق حقوق مالکین و الزام شهرداری به صدور پروانه و اجرای ضوابط تفصیلی ایفا میکند
شکایت از طرح تفصیلی شهرداری
مالکین میتوانند با توجه به نقص یا عدم اجرای ضوابط طرح تفصیلی توسط شهرداری، اقدام به شکایت کنند. این شکایتها معمولاً در سه سطح مطرح میشوند:
- دیوان عدالت اداری برای الزام شهرداری به اجرای ضوابط و صدور پروانه
- کمیسیون ماده ۵ برای تغییر کاربری و اصلاح طرحهای تفصیلی
- شورای عالی شهرسازی و معماری به عنوان مرجع حل اختلافات
این ابزارهای قانونی، مالکین را در برابر تضییع حقوق مالکانه محافظت میکنند.
صلاحیت هیأت عمومی دیوان عدالت اداری در ابطال طرح تفصیلی
شعبه ۲۸ دیوان عدالت اداری در دادنامه شماره ۹۲۰۹۹۷۰۹۰۲۸۰۱۰۳۶، اعلام کرده است که رسیدگی به ابطال یا نقض طرح تفصیلی شهری که دایره شمول آن فراتر از چند شخص معین است، در صلاحیت هیأت عمومی دیوان میباشد.
این رأی تأکید میکند که چنین دعاوی گسترده، به دلیل تأثیر فراگیر بر مالکین و شهر، نمیتواند توسط شعب عادی دیوان رسیدگی شود و نیازمند تصمیم هیأت عمومی است.
نمونه دادخواست ابطال طرح تفصیلی
ریاست محترم دیوان عدالت اداری
با سلام و احترام،
موضوع: درخواست ابطال بخشی از مصوبه طرح تفصیلی شهر بهارستان
اینجانب رسول خیابانی به استناد وکالتنامه پیوستی، به عنوان وکیل آقای محمود رضایی ضمن تقدیم این دادخواست، به شرح زیر اعتراض خود را اعلام میدارم:
موکل من صاحب ملکی در شهر بهارستان (استان البرز) بوده و جهت اخذ پروانه ساخت، به شهرداری این شهر مراجعه نموده است. بر اساس اعلام شهرداری، مطابق بند 19 طرح تفصیلی مصوب 1393/3/15، برای صدور پروانه ساخت در اراضی الحاقی، واگذاری 60 درصد از ملک به شهرداری به صورت بلاعوض الزامی است (مستند به نامه شهرداری پیوست).
این شرط به دلایل زیر خلاف قانون و شرع میباشد:
الف) مغایرت با قوانین موضوعه:
- این مصوبه خارج از اختیارات کمیسیون ماده 5 بوده و نقض اصل قانونی بودن اختیارات دستگاههای اداری است.
- وفق ماده 4 قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت، دریافت هرگونه مالی از مردم نیازمند مجوز صریح قانونی است.
- این اقدام ناقض اصل تسلط مالک بر ملک خود (ماده 30 قانون مدنی) میباشد.
ب) مخالفت با موازین شرعی:
- این مصوبه ناقض قاعده مسلّم فقهی “لا ضرر” است.
- اخذ اموال مردم بدون رضایت و بدون پرداخت عوض، مخالف صریح قاعده “حرمت اموال مسلمین” است.
با توجه به آرای متعدد هیأت عمومی دیوان (از جمله رای شماره 540 مورخ 1390/4/12) که مصادیق مشابه را ابطال نمودهاند،
درخواست:
ابطال بخش الزام به واگذاری 60 درصدی اراضی مندرج در بند 19 طرح تفصیلی شهر بهارستان مصوب 1393/3/15 را از تاریخ تصویب، به استناد ماده 92 قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری تقاضا دارم.
با تشکر ،رسول خیابانی
وضعیت املاک در طرحهای مصوب شهری
بر اساس مصوبه شماره 300/18965 شورای عالی شهرسازی و معماری مورخ 22/1/1401:
- مالکین اراضی واقع در طرحهای عمومی و عمرانی حق اخذ پروانه و احداث بنا دارند مگر اجرای کاربری عمومی وظیفه دستگاه مجری باشد.
- مالک میتواند احداث بنا را با رعایت سطح اشغال ۶۰٪ و تراکم ۱۲۰٪ انجام دهد.
- اراضی دارای حقوق مکتسبه قانونی و باغات مطابق ضوابط طرحهای مصوب عمل میشوند.
این مصوبه مسیر قانونی مشخصی برای اعمال حقوق مالکانه ارائه میدهد و از تضییع حقوق جلوگیری میکند.
نمونه پرونده الزام شهرداری به اجرای طرح تفصیلی
طرفین پرونده:
- خواهان: آقای محمدرضا حسینی ، مالک پلاک ثبتی ۱۲۳۴ واقع در محدوده طرح تفصیلی شهر تهران
- خوانده: شهرداری تهران
مقدمه و شرح ماجرا:
آقای محمدرضا حسینی ، مالک پلاک ثبتی شماره … واقع در محدوده طرح تفصیلی منطقه … تهران، به دلیل عدم صدور پروانه ساختمانی و امتناع شهرداری از اجرای ضوابط طرح تفصیلی، شکایت خود را به دیوان عدالت اداری تقدیم کردند.
بر اساس طرح تفصیلی مصوب شهر تهران، مالکین املاک واقع در محدوده طرح، از حقوق قانونی خود شامل احداث، تجدید بنا، فروش، اجاره و بهرهبرداری ملک برخوردار هستند.
با گذشت بیش از پنج سال از تصویب طرح تفصیلی، شهرداری تهران بدون ارائه دلایل موجه، از صدور پروانه برای ملک شاکیان خودداری کرده است.
این اقدام موجب تضییع حقوق مالکانه و محرومیت مالک از بهرهبرداری قانونی و اقتصادی ملک گردیده است.
آقای رسول خیابانی، وکیل متخصص دعاوی کمیسیون ماده ۵، با پذیرش وکالت مالکین، اقدام به ارائه استدلالهای حقوقی جامع و مستدل به دیوان عدالت اداری نمود تا شهرداری را ملزم به اجرای طرح تفصیلی و صدور پروانه مطابق ضوابط قانونی نماید.
درخواست خواهان:
۱. الزام شهرداری تهران به صدور پروانه ساختمانی برای ملک شاکیان بر اساس ضوابط طرح تفصیلی مصوب منطقه ۸
۲. الزام شهرداری به اجرای کامل مصوبات کمیسیون ماده ۵ و رعایت حقوق مالکانه مالکین
۳. توقف هرگونه اقدام شهرداری که مغایر با ضوابط طرح تفصیلی و حقوق مالکانه باشد.
استدلالهای حقوقی ارائه شده توسط وکیل شاکی (رسول خیابانی):
1.مبنای قانونی طرح تفصیلی:
مطابق تبصره ۳ ماده ۱ قانون تغییر نام وزارت آبادانی و مسکن به وزارت مسکن و شهرسازی، طرح تفصیلی ملاک عمل در نحوه استفاده از اراضی، شبکه عبور و مرور، تراکم جمعیت و ساختمانها و اولویتهای توسعه شهری است.
2.تکلیف شهرداری بر اساس قانون و مصوبات کمیسیون ماده ۵:
کمیسیون ماده ۵ مسئول بررسی، تصویب و نظارت بر اجرای طرحهای تفصیلی است.
شهرداری ملزم به اجرای مصوبات کمیسیون ماده ۵ است و عدم رعایت آن موجب تضییع حقوق مالکانه و مسئولیت قانونی میشود.
3.حقوق مالکانه و زمان اجرای طرح:
بر اساس تبصره یک قانون تعیین وضعیت املاک واقع در طرحهای دولتی و شهرداریها، اگر اجرای طرح بیش از پنج سال به تأخیر بیفتد، مالک حق بهرهبرداری کامل از ملک خود دارد.
عدم صدور پروانه و امتناع شهرداری، نقض صریح حقوق مالکانه است.
4.استناد به آرای پیشین دیوان عدالت اداری:
دادنامه شماره ۸۱۷ مورخ ۱۴/۱۰/۱۳۹۵ هیأت عمومی دیوان عدالت اداری: شهرداری موظف به صدور پروانه برای مالکین املاک واقع در طرحهای مصوب است، حتی در صورت تأخیر اجرای طرح.
5.تکلیف قانونی شهرداری در صدور پروانه:
بر اساس بند ۲۴ ماده ۵۵ قانون شهرداریها، صدور پروانه ساختمان از وظایف شهرداری است و امتناع از آن مسئولیت قانونی ایجاد میکند.
6.لزوم رعایت عدالت و تراکم معمول:
مالکین املاک واقع در طرح تفصیلی باید تراکم معمول محل را دریافت کنند و عدم رعایت این موضوع، تضییع حقوق مالکانه محسوب میشود.
نتیجه استدلالها و درخواست:
اینجانب رسول خیابانی با ارائه مستندات و استدلالهای قانونی، از دیوان عدالت اداری درخواست کرده است که شهرداری تهران را ملزم به:
- اجرای کامل طرح تفصیلی منطقه ۸
- صدور پروانه ساختمانی مطابق ضوابط طرح و حقوق مالکانه مالک
- رعایت مصوبات کمیسیون ماده ۵
نماید و هرگونه اقدام مغایر با قانون و ضوابط تفصیلی را متوقف کند.
مرحله سوم: رأی دیوان عدالت اداری
پس از بررسی پرونده، هیأت عمومی دیوان عدالت اداری با پذیرش استدلالهای آقای رسول خیابانی، رأی صادر میکند:
شهرداری تهران موظف است نسبت به صدور پروانه ساختمانی ملک شاکیان مطابق ضوابط طرح تفصیلی منطقه ۸ اقدام نماید.
شهرداری ملزم است مصوبات کمیسیون ماده ۵ را رعایت کند و حقوق مالکانه شاکیان را تضییع نکند.
هرگونه اقدام شهرداری مغایر با ضوابط طرح تفصیلی و حقوق مالکانه مالکین، متوقف و غیرقانونی تلقی میشود.
نتیجه:
خواهان موفق به احقاق حقوق مالکانه خود شدهاند و شهرداری ملزم به اجرای کامل ضوابط طرح تفصیلی گردیده است.
سخن پایانی
اجرای صحیح طرحهای تفصیلی شهری نه تنها توسعه پایدار و منظم شهرها را تضمین میکند، بلکه حقوق مالکین را نیز حفظ میکند. مالکینی که با تأخیر یا امتناع شهرداری مواجه هستند، میتوانند از ابزارهای قانونی ذیل بهره ببرند:
- شکایت به دیوان عدالت اداری
- مراجعه به کمیسیون ماده ۵
- پیگیری مصوبات شورای عالی شهرسازی و معماری
آقای رسول خیابانی به عنوان وکیل متخصص کمیسیون ماده ۵، نقش کلیدی در حفاظت از حقوق مالکین و الزام شهرداری به اجرای صحیح طرح تفصیلی ایفا میکنند و با ارائه شکایات حقوقی، مسیر قانونی احقاق حقوق مالکانه را هموار میسازند.
دیدگاه شما