اگر چک صیادی صادر شده اما در سامانه صیاد ثبت نشده باشد، آیا می‌توان از صادرکننده شکایت الزام به ثبت چک کرد و او را ملزم به ثبت چک در سیستم بانک مرکزی نمود؟
در این مقاله به پاسخ دقیق و حقوقی این پرسش خواهیم پرداخت.
امکان الزام صادرکننده به ثبت چک
با اجرای نسخه اصلاح‌شده قانون صدور چک و راه‌اندازی سامانه صیاد (سامانه یکپارچه احراز هویت چک)، از تاریخ ۲۹ فروردین ۱۴۰۰ ثبت چک در سامانه صیاد توسط صادرکننده الزامی شد. اما یکی از سؤالات مهم و پرتکرار این است که:
اگر صادرکننده چک، آن را در سامانه ثبت نکند و چک را به دارنده تحویل دهد، آیا دارنده می‌تواند الزام او به ثبت چک را از دادگاه بخواهد؟
پاسخ این سؤال، در نظریه‌های اداره کل حقوقی قوه قضاییه و هیأت عالی، روشن است.
مطابق تبصره ۱ ماده ۲۱ مکرر قانون صدور چک، ثبت اطلاعات چک در سامانه صیاد از شرایط قانونی صدور چک است.
به عبارت بهتر، چکی که در سامانه ثبت نشده باشد، مشمول قانون صدور چک نیست و بانک نیز موظف به صدور گواهی عدم پرداخت آن نخواهد بود.
رأی هیأت عالی قضایی در خصوص الزام به ثبت چک
در پاسخ به پرسشی که آیا می‌توان دعوای الزام صادرکننده به ثبت چک در سامانه صیاد اقامه کرد، هیأت عالی قضایی استان یزد اعلام کرده:
“الـزام صادرکننده به ثبت چـک در سامانه صیاد قابلیت استماع ندارد؛ مگر اینکه تعهدی مشخص از سوی صادرکننده در این خصوص وجود داشته باشد.”
این نظر بر اساس تبصره ۱ ماده ۲۱ مکرر قانون صدور چک و ماده ۲۲۵ قانون مدنی است. به‌عبارتی، فقط در صورتی‌که صادرکننده به‌طور خاص تعهد به ثبت کرده باشد (در قرارداد یا توافق)، امکان الزام او وجود دارد.
دارنده نمی‌تواند الزام صادرکننده را بخواهد
اداره کل حقوقی قوه قضاییه در نظریه مشورتی ۷/۱۴۰۱/۱۰۵۰ – ۱۴۰۱/۱۱/۱۲تصریح می‌کند:
- اگر صادرکننده چک را بدون ثبت در سامانه صادر کرده باشد، دارنده نمی‌تواند او را به ثبت چـک الزام کند.
- چنین چکی اصلاً از شمول قانون صدور چک خارج است.
- دارنده‌ای که چک را بدون ثبت در سامانه دریافت کرده، عملاً از حمایت قانونی محروم شده است.
ثبت چک رکن اساسی صدور است
در نظریه مشورتی ۷/۱۴۰۱/۵۱۴ – ۱۴۰۱/۰۷/۰۴ تصریح شده که:
- ثبت در سامانه صیاد، رکن اصلی صدور چک صیادی است.
- بدون این ثبت، چک فاقد اعتبار است و هیچ دعوای الزام به ثبت مسموع نیست.
حتی در صورت توافق قبلی نیز الزام ممکن نیست
در استعلام از اداره حقوقی قوه قضاییه در نظریه مشورتی ۷/۱۴۰۰/۱۴۷۸ – ۱۴۰۱/۰۳/۲۵ دو فرض مهم مطرح شده:
الف) اگر حتی طبق توافق کتبی یا شفاهی، قرار بر تحویل چک بوده ولی ثبت انجام نشده، دارنده حق الزام صادرکننده را ندارد.
ب) اگر دارنده، چک را بدون ثبت انتقال دهد (ظهرنویسی)، دعوای الـزام به ثبت انتقال نیز پذیرفته نیست.
الزام به ثبت چک مالی است یا غیر مالی
الـزام به ثبت چـک در سامانه صیاد، دعوایی غیرمالی محسوب میشود؛ اما با یک تبصره مهم:
✅ تحلیل حقوقی:
- ماهیت دعوای الزام به ثبت چک:
- دعوای «الـزام به ثبت چک در سامانه صیاد» اساساً یک دعوای الزام به انجام فعل (ثبت در سامانه) است، نه مطالبه مال یا وجه.
- در نتیجه، از نظر آیین دادرسی مدنی، غیرمالی محسوب میشود.
- استثنا: اگر دعوی به‌نحوی پیوسته با مطالبه وجه چک یا الزام به ایفای تعهد مالی باشد:
- مثلاً اگر در دادخواست الزام به ثبت، هم‌زمان مطالبه مبلغ چک نیز طرح شود یا ثبت مقدمه وصول وجه شود، دعوای مرکب و مالی خواهد شد.
دادخواست الـزام به ثبت چک در سامانه صیاد
با توجه به مطالبی که در بالا ذکر گردید و پیرو نظریات رسمی اداره حقوقی قوه قضاییه و هیأت عالی، دادخواست الـزام به ثبت چـک در سامانه صیاد به‌طور کلی قابل استماع نیست، مگر در موارد استثنایی مانند:
✅ وجود تعهد صریح و مشخص از سوی صادرکننده مبنی بر ثبت چک (در قرارداد، توافق‌نامه، پیام مکتوب یا اظهارنامه رسمی)
در صورت وجود چنین تعهدی، می‌توان دادخواست الـزام به ثبت چـک را به‌عنوان «الزام به ایفای تعهد قراردادی» مطرح کرد.
نمونه دادخواست الـزام به ثبت چک در سامانه صیاد
شرح دادخواست:
احتراماً، خوانده محترم در تاریخ … به موجب قرارداد شماره … متعهد گردید بابت بدهی خود چکی به مبلغ … ریال در وجه اینجانب صادر کرده و مشخصات آن را در سامانه صیاد بانک مرکزی ثبت نماید. علیرغم صدور چک و تحویل آن، وی از ثبت آن در سامانه خودداری کرده و این امر موجب محرومیت اینجانب از امکان وصول چک و صدور گواهی عدم پرداخت شده است. با عنایت به تعهد صریح مندرج در قرارداد و خسارات وارده، تقاضای صدور حکم مبنی بر الزام خوانده به ثبت چـک در سامانه صیاد را دارم.
اظهارنامه الزام به ثبت چک بنویس
اظهارنامه الـزام به ثبت چـک صیادی، در واقع فاقد وجاهت قانونی مؤثر است، زیرا مطابق با تبصره ۱ ماده ۲۱ مکرر قانون صدور چک و نظریات رسمی اداره حقوقی قوه قضاییه، صدور چک بدون ثبت در سامانه صیاد فاقد اعتبار قانونی بوده و دارنده حق الزام صادرکننده به ثبت آن را ندارد، مگر اینکه صادرکننده قبلاً تعهد مشخصی برای ثبت داده باشد.
با این حال، اگر بین طرفین قراردادی یا توافقی مبنی بر تعهد ثبت چک وجود داشته باشد، اظهارنامه می‌تواند به‌عنوان اخطار رسمی و مستند برای نقض تعهد قراردادی مورد استفاده قرار گیرد.
نمونه اظهارنامه الزام به ثبت چک بنویس
«احتراماً، پیرو قرارداد مورخ … و صدور چک شماره … به مبلغ … ریال، علیرغم تعهد جنابعالی مبنی بر ثبت چک مذکور در سامانه صیاد بانک مرکزی، تاکنون اقدامی صورت نگرفته است. لذا بدین‌وسیله از شما درخواست میشود ظرف مهلت قانونی نسبت به ثبت اطلاعات چک فوق در سامانه اقدام فرمایید، در غیر این صورت از طریق مراجع قضایی پیگیری خواهد شد.»
سخن پایانی
- ثبت چک در سامانه صیاد الزامی است، اما اگر انجام نشود، هیچ مرجع قضایی صادرکننده را ملزم به ثبت نمی‌کند.
- دارنده‌ای که چک بدون ثبت را می‌پذیرد، خود را از مزایای قانونی محروم کرده است.
- بهترین راهکار حقوقی، پرهیز از دریافت چک بدون ثبت در سامانه صیاد است.
- در صورت عدم ثبت، تنها امکان اقدام طبق اصول کلی قانون مدنی یا الزام به ایفای تعهد در قراردادهای خاص ممکن است.
پرسش های متداول
آیا الـزام صادرکننده به ثبت چـک در سامانه صیاد ممکن است؟
خیر، مگر اینکه تعهد صریحی برای ثبت در قرارداد وجود داشته باشد.
آیا ثبت چک در سامانه صیاد شرط اعتبار چک است؟
بله، چک بدون ثبت در سامانه فاقد اعتبار قانونی اسناد تجاری است.
اگر دارنده چک ثبتنشده را بپذیرد، چه میشود؟
از حمایتهای قانونی قانون صدور چک محروم خواهد شد.
آیا می‌توان اظهارنامه الزام به ثبت چک ارسال کرد؟
فقط در صورت وجود تعهد قبلی، اظهارنامه وجاهت دارد.
دیدگاه شما