ارش البکاره یکی از مهم‌ترین مفاهیم حقوقی در حوزه آسیب‌های جسمی و معنوی به زنان است که در حقوق اسلامی و قانون مجازات اسلامی ایران مورد توجه قرار گرفته است. این مفهوم به‌ویژه در پرونده‌های مرتبط با زنا، تجاوز و ارتباطات نامشروع کاربرد دارد.
در این مقاله به سؤالات پرتکراری از قبیل ارش البکـاره چیست، ارش البکاره چقدر است، ارش البکاره در دوران نامزدی و تفاوت آن با مهرالمثل می‌پردازیم.
ارش البکاره چیست؟
ارش البکاره مبلغی است که به‌عنوان جبران خسارت ناشی از ازاله بکارت (یعنی آسیب به پرده بکارت) به زن پرداخت می‌شود، در صورتی که این اتفاق بدون رضایت او و خارج از رابطه‌ی زوجیت رخ داده باشد.
بر اساس ماده ۶۵۸ قانون مجازات اسلامی ۱۳۹۲:
«هرگاه ازاله بکارت غیر همسر با مقاربت یا به هر وسیله‌ی دیگری و بدون رضایت صورت گرفته باشد، موجب ضمان مهرالمثل است.»
همچنین طبق تبصره ۲ این ماده، رضایت دختر نابالغ، مجنون یا مکرَه (کسی که واقعاً رضایت نداشته) در حکم عدم رضایت است. بنابراین حتی در صورت نبود زور فیزیکی، اگر رضایت واقعی وجود نداشته باشد، باز هم ارش البکاره قابل مطالبه است.
ارش البکاره چقدر است؟
میزان ارش البکـاره در قانون، مقدار مشخص و ثابتی ندارد و معمولاً توسط دادگاه با توجه به نظر پزشکی قانونی و کارشناس رسمی دادگستری تعیین می‌شود. با این حال، در رویه قضایی، در موارد زنای به عنف (تجاوز جنسی) ارش البکـاره معمولاً سه درصد دیه کامل انسان محاسبه می‌شود.
برای مثال در سال ۱۴۰۴ اگر دیه کامل انسان حدود ۱ میلیارد و ۲۰۰ میلیون تومان باشد، ارش البکاره حدود ۳۶ میلیون تومان خواهد بود. البته این عدد تقریبی است و دادگاه ممکن است مبلغ دیگری را با توجه به شرایط تعیین کند.
ارش البکاره در سال ۱۴۰۴
با توجه به اعلام دیه کامل در سال ۱۴۰۴ توسط قوه قضاییه، که حدود ۱ میلیارد و ۲۰۰ میلیون تومان اعلام شده، مبلغ ارش البکـاره در موارد زنای به عنف در حدود ۳۵ تا ۴۰ میلیون تومان تعیین خواهد شد.
توجه داشته باشید که این مبلغ در صورت اثبات زنای به عنف قابل دریافت است و در موارد زنای مطاوعی (با رضایت)، ارش البکـاره قابل مطالبه نیست.
ارش البکاره در دوران نامزدی
یکی از سوالات رایج این است که آیا در دوران نامزدی یا صیغه موقت بدون ثبت رسمی، در صورت ازاله بکارت، زن می‌تواند ارش البکـاره مطالبه کند؟
پاسخ بستگی به رضایت و نوع رابطه دارد:
- اگر دخول با رضایت و آگاهی کامل زن انجام شده باشد، هیچ حقی تحت عنوان ارش یا مهرالمثل برای زن ایجاد نمی‌شود. (تبصره 1 ماده 658)
- اما اگر اثبات شود که زن اکراه، فریب یا عدم رضایت واقعی داشته، حتی در صورت آشنایی قبلی یا رابطه دوستی، می‌تواند مطالبه ارش البکاره و مهرالمثل کند.
- در پرونده‌های زیادی سابقه داشته که با احراز عدم رضایت واقعی دختر در دوران نامزدی، رأی به پرداخت ارش صادر شده است.
ارش البکاره و مهرالمثل چه تفاوتی دارند؟
ارش البکاره و مهرالمثل هر دو نوعی ضمان مالی برای جبران خسارت هستند اما تفاوت‌هایی دارند:
تفاوت ها :
- ارش البکـاره مخصوص مواردی است که به دلیل ازاله بکارت بدون رضایت زن، چه از طریق زنا یا هر وسیله‌ای دیگر، خسارتی به زن وارد شده باشد. این ارش معمولاً در صورت اثبات زنای به عنف یا عدم رضایت واقعی زن تعلق می‌گیرد.
- اما مهرالمثل، جبران مالی نزدیکی بدون عقد ازدواج است که باز هم مشروط به عدم رضایت زن بوده و هدف آن تعیین مهریه‌ای متناسب با شرایط زن (مانند خانواده، موقعیت اجتماعی و فرهنگی) است. به‌عبارت دیگر، ارش البکـاره بیشتر ناظر بر آسیب جسمی است، در حالی که مهرالمثل جبران رابطه جنسی بدون عقد با لحاظ شأن و جایگاه زن محسوب می‌شود.
- همچنین ارش را می‌توان هم در دادگاه کیفری و هم در دادگاه حقوقی مطالبه کرد، اما مهرالمثل عمدتاً در دعاوی حقوقی مطرح می‌شود.
شرایط دریافت ارش البکاره و مهرالمثل
مستفاد از نظریه شماره ۷/۹۸/۱۹۲۶ مورخ ۱۳۹۸/۱۲/۲۵ و نظریه شماره ۷/۹۸/۱۸۴۷ اداره کل حقوقی قوه قضاییه و بر اساس ماده ۲۳۱ قانون مجازات اسلامی، در موارد زنای به عنف یا موارد مشابه، اگر زن باکره باشد، مرتکب علاوه بر مجازات شرعی، به پرداخت ارش البکـاره و مهرالمثل نیز محکوم می‌شود.
مطابق تبصره‌های ماده ۶۵۸، ازاله بکارت با رضایت، موجب پرداخت نیست؛ اما رضایت دختر نابالغ، مکره یا مجنونه بی‌اعتبار است.
در صورتی که متهم از زنای به عنف تبرئه و به زنای غیرمحصنه محکوم شود، زن تنها مستحق ارش البکـاره است، نه مهرالمثل.
ارش نیازی به دادخواست ندارد، اما مهرالمثل مستلزم تقدیم دادخواست حقوقی است. همچنین رأی دادگاه کیفری درباره ارش، الزام‌آور برای دادگاه حقوقی نیست.
نظر مراجع تقلید درباره ارش‌البکاره
مراجع عظام تقلید در خصوص «ارش البکاره» نظرات متفاوتی ارائه کرده‌اند که به شرایط وقوع زنا و رضایت یا اکراه دختر بستگی دارد.
- آیت‌الله العظمی مکارم شیرازی معتقدند در صورت رضایت دختر بالغ به زنا، ارش البکاره و مهرالمثل تعلق نمی‌گیرد؛ اما اگر زنا با اکراه، عنف یا فریب (مانند وعده ازدواج) انجام شود، زن مستحق دریافت هر دو است.
- آیت‌الله العظمی خامنه‌ای، آیت‌الله العظمی سیستانی، آیت‌الله العظمی شبیری زنجانی و آیت‌الله العظمی صافی گلپایگانی نیز در مواردی که زنا با رضایت دختر انجام شده باشد، ارش البکاره و مهرالمثل را ثابت نمی‌دانند و تنها توبه را واجب می‌دانند.
- آیت‌الله العظمی نوری همدانی بر این باورند که در صورت رضایت دختر، ارش البکاره تعلق می‌گیرد، اما مهرالمثل تنها در صورت اکراه یا فریب قابل مطالبه است.
این تفاوت آرا نشان‌دهنده اهمیت شرایط وقوع زنا در تعیین استحقاق ارش البکاره و مهرالمثل است.
نحوه مطالبه ارش البکاره
مطالبه ارش البکاره به دو صورت ممکن است:
۱. در جریان پرونده کیفری (زنا یا تجاوز):
- اگر زنای به عنف اثبات شود، دادگاه کیفری می‌تواند رأی به پرداخت ارش البکاره بدهد.
- مرجع صالح: دادگاه کیفری یک
۲. در صورت تبرئه متهم از زنای به عنف:
- زن می‌تواند به طور جداگانه دادخواست حقوقی برای مطالبه ارش بدهد.
- مرجع صالح: دادگاه حقوقی
- البته اگر دادگاه کیفری پیش‌تر رأی داده باشد، رسیدگی دوباره ممکن نیست.
❗ نکته مهم: اگر دختر با رضایت خود مرتکب زنا شود و در دادگاه ثابت شود که رضایت کامل داشته، هیچ‌گونه ارشی به او تعلق نمی‌گیرد.
لایحه دفاعیه مطالبه ارش البکاره
باسمه‌تعالی
ریاست محترم شعبه رسیدگی‌کننده دادگاه کیفری یک
با سلام و احترام
اینجانب، رسول خیابانی، به وکالت از موکل محترم آقای احمد بهرامی، در خصوص رسیدگی به مطالبه ارش‌البکاره از سوی شاکیه، ضمن عرض مراتب احترام، دفاعیات خود را به شرح ذیل به استحضار می‌رسانم:
۱. موکل صراحتاً وقوع هرگونه رابطه را انکار کرده و تاکنون هیچ دلیل معتبری بر وقوع رابطه یا ازاله بکارت از سوی ایشان ارائه نشده است.
۲. موکل از اتهام زنای به عنف تبرئه شده و در صورت نبود حکم به اثبات زنای به عنف یا در حکم آن، اساساً ارش‌البکاره موضوعیتی ندارد (ماده ۲۳۱ ق.م.ا).
۳. پیامک‌های ارسال‌شده از سوی شاکیه به موکل نشان‌دهنده تمایل و رضایت شخصی وی به ارتباط و ملاقات است و هرگونه ادعای اکراه را بی‌اثر می‌سازد.
- مطابق نظرات فقهای برجسته از جمله آیات عظام خامنه‌ای و مکارم شیرازی، چنانچه ازاله بکارت به اثبات نرسیده یا با رضایت صورت گرفته باشد، ارش‌البکاره تعلق نمی‌گیرد.
۵. ارجاع به کارشناسی پیش از اثبات اصل مسئولیت فاقد مبنای قانونی است، چراکه ابتدا باید انتساب فعل زیان‌بار به موکل محرز گردد.
تقاضا:
با عنایت به مراتب فوق، رد دعوای مطالبه ارش‌البکاره مورد تقاضاست.
با احترام
رسول خیابانی-وکیل پایه‌یک دادگستری
سخن پایانی
ارش البکاره مفهومی قانونی برای حمایت از زنان در برابر آسیب جنسی غیرقانونی و بدون رضایت است.
بر اساس قانون مجازات اسلامی و رویه قضایی، صرف رابطه جنسی بدون عقد ازدواج، اگر بدون رضایت واقعی زن باشد، می‌تواند موجب تعلق ارش البکاره و حتی مهرالمثل شود.
اما در صورت رضایت واقعی و آگاهانه زن، هیچ وجهی تحت این عناوین قابل مطالبه نیست. نحوه اثبات رضایت یا عدم رضایت، سابقه رابطه، سن زن، و شرایط وقوع رابطه، همگی در صدور حکم دادگاه مؤثر هستند.
پرسش های متداول
ارش‌البکاره چیست؟
ارش‌البکاره، خسارتی است که بابت ازاله بکارت بدون رضایت یا در زنا به عنف به زن باکره تعلق می‌گیرد.
آیا در زنا با رضایت، ارش‌البکاره تعلق می‌گیرد؟
خیر، در صورت رضایت واقعی دختر باکره، ارش‌البکاره و مهرالمثل تعلق نمی‌گیرد.
مرجع رسیدگی به دعوای ارش‌البکاره کدام دادگاه است؟
در صورت اثبات زنا به عنف، دادگاه کیفری؛ در غیر این صورت، دادگاه حقوقی صالح است.
میزان ارش‌البکاره چقدر است؟
در زنا به عنف، معمولاً معادل سه درصد دیه کامل مرد مسلمان تعیین می‌شود.
دیدگاه شما