یکی از راه‌های اثبات مالکیت و انتقال مالکیت، استفاده از عقد صلح است. صلحنامه چه به‌صورت رسمی و چه عادی تنظیم شده باشد، در صورتی که شرایط قانونی را داشته باشد، میتواند دلیل مالکیت محسوب شود.
در این مقاله، به بررسی اثبات مالکیت، اعتبار صلحنامه عادی در دادگاه، مفهوم تنفیذ صلحنامه، نحوه اثبات صلح شفاهی و طرح دادخواست‌های مرتبط می‌پردازیم.
تنفیذ صلحنامه یعنی چه؟
«تنفیذ» در لغت به معنای تایید و قبول کردن است.
تنفیذ صلحنامه یعنی اینکه یک مقام صلاحیت‌دار (مانند دادگاه یا مالک رسمی پیشین) صحت و اعتبار صلحنامه را تایید کند.
در برخی موارد:
- یکی از طرفین صلحنامه فوت کرده و ورثه منکر آن هستند،
- یا صلحنامه بدون سند رسمی تنظیم شده و اداره ثبت از انتقال آن خودداری می‌کند،
در این حالت، مالک جدید میتواند از دادگاه تقاضای تنفیذ صلحنامه ،اثبات مالکیت را تقاضا کرده و سپس با حکم دادگاه نسبت به ثبت یا اجرای مفاد آن اقدام کند.
استناد قانونی: به موجب مواد 219 و 223 قانون مدنی، عقود لازم‌الاجرا هستند مگر اینکه خلاف آن ثابت شود.
اعتبار صلحنامه عادی در دادگاه
مطابق ماده 754 قانون مدنی، صلح در مقام معاملات، تابع شرایط و احکام معاملات است؛ بنابراین اگر صلح برای انتقال مال و اثبات مالکیت صورت گرفته باشد، از نظر حقوقی همانند بیع (فروش) است و شرایط صحت آن باید همانند سایر عقود باشد.
صلحنامه عادی اگر:
- توسط طرفین امضا شده باشد،
- در آن موضوع صلح و مال مورد انتقال مشخص شده باشد،
- طرفین اهلیت داشته باشند،
از نظر قانونی معتبر است و میتواند در پرونده اثبات مالکیت، دلیل مالکیت یکی از طرفین باشد. به‌ویژه اگر تحویل ملک یا مال نیز انجام شده باشد، دادگاه آن را معتبر می‌داند؛ حتی اگر سند رسمی تنظیم نشده باشد.
نکته کلیدی: بر اساس ماده 10 قانون مدنی، قراردادهای خصوصی، حتی اگر رسمی نباشند، در صورتی که مخالف صریح قانون نباشند، نافذ و لازم‌الاجرا هستند.
نمونه دادخواست اثبات صلحنامه عادی
در صورتی که صلحنامه عادی تنظیم شده و طرف مقابل آن را انکار کند یا از اجرای آن خودداری کند، می‌توان دادخواست اثبات و تنفیذ آن را به دادگاه تقدیم کرد.
نمونه دادخواست:
خواهان: رضا کاوسیان
خوانده: مهدی رضایی
خواسته: صدور حکم مبنی بر اثبات وقوع عقد صلح عادی مورخ 01/01/1402 و تنفیذ آن دلایل و منضمات:
1. تصویر صلحنامه عادی
2. شهادت شهود
3. تحویل ملک موضوع صلح
4. اقرار ضمنی خوانده در مکاتبات
شرح دادخواست: نظر به اینکه اینجانب در تاریخ مذکور با خوانده عقد صلحی تنظیم نموده‌ام که طی آن مالکیت ملک واقع در… به اینجانب منتقل شده، لیکن وی از انتقال رسمی آن خودداری نموده است، با تقدیم این دادخواست تقاضای رسیدگی و صدور حکم به اثبات و تنفیذ صلحنامه عادی را دارم.
اثبات وقوع عقد صلح شفاهی
اگر صلح به صورت شفاهی انجام شده باشد، اثبات آن به دلیل نبود سند مکتوب، دشوارتر است.
اما بر اساس ماده 1309 قانون مدنی و اصول کلی ادله اثبات دعوا، می‌توان با استفاده از شهادت شهود، تحویل موضوع صلح، یا اقرار طرف مقابل، وقوع صلح را اثبات کرد.
در صورت نبود مانع قانونی برای کتابت (مانند معاملات املاک مشاع که باید رسمی باشد)، عقد صلح شفاهی با شرایط زیر قابل اثبات است:
- احراز قصد و رضایت طرفین
- اثبات موضوع صلح
- اثبات وقوع تسلیم (تحویل مال)
- شهادت اشخاص ثالث مطلع
نکته: طبق ماده 191 قانون مدنی، برای صحت عقد لازم است قصد انشاء و قبول باشد، اعم از اینکه به لفظ باشد یا به فعل.
دادخواست اثبات صلح شفاهی
در مواردی که عقد صلح به‌صورت شفاهی واقع شده و طرف مقابل منکر آن است، امکان طرح دعوا جهت اثبات عقد صلح شفاهی وجود دارد.
در چنین شرایطی، استفاده از خدمات وکیل متخصص در دعاوی صلح و مالکیت، مانند جناب آقای رسول خیابانی، میتواند نقش مؤثری در اثبات دعوا ایفا کند.
نمونه دادخواست:
خواهان: زهرا احمدی
خوانده: علی مرادی
خواسته: صدور حکم به اثبات وقوع عقد صلح شفاهی مورخ 05/02/1401
دلایل:
1. شهادت دو نفر شاهد حاضر در زمان صلح
2. تحویل زمین موضوع صلح و بهره‌برداری توسط خواهان
3. اقرار شفاهی خوانده نزد شهود
شرح دادخواست: اینجانب با خوانده عقد صلح شفاهی‌ای واقع ساختم که طی آن مالکیت زمین واقع در… به بنده منتقل شد. شهود حاضر و استفاده مستمر از زمین مؤید این صلح است. تقاضای رسیدگی و صدور حکم اثبات عقد صلح شفاهی را دارم.
دعوای تنفیذ صلح نسبت به مال غیرمنقولِ ثبتشده
دعوای تنفیذ صلح نسبت به اموال غیرمنقول ثبتشده قابل استماع نیست.
چرا که در صورت صدور حکم تأیید صلح، ملک دارای دو وضعیت حقوقی خواهد شد:
یک مالک به موجب سند رسمی ثبتی و دیگری به استناد حکم دادگاه. این امر با اصول ثبات ثبت و اعتبار اسناد رسمی در تعارض است.
مبنای حقوقی موضوع
- اصل حاکمیت و اعتبار اسناد رسمی در امور ثبت شده
طبق ماده 22 قانون ثبت، «همین که ملکی مطابق قانون در دفتر املاک به ثبت رسید، دولت فقط کسی را که ملک به اسم او ثبت شده یا کسی را که ملک به او منتقل شده و این انتقال نیز به ثبت رسیده باشد، مالک خواهد شناخت.» - ممنوعیت تعارض با سیستم ثبت رسمی املاک
طبق ماده 47 قانون ثبت، هیچ‌کس نمی‌تواند مالی غیرمنقول را به نحو صحیح انتقال دهد مگر آنکه سند انتقال در دفتر ثبت اسناد تنظیم و ثبت شده باشد. همچنین ماده 48 قانون ثبت تصریح می‌کند که اسناد رسمی، دلیلی قطعی بر مالکیت و حقوق ثبت شده هستند و هیچ دلیلی بر خلاف آن قابل پذیرش نیست مگر به ترتیب مقرر در قانون.
تأیید صلحنامه عادی یا شفاهی نسبت به ملکی که قبلاً به‌نام شخصی دیگر ثبت رسمی شده، منجر به بی‌نظمی در سیستم ثبتی خواهد شد. چون با حکم تنفیذ، مالکیت جدیدی بدون تنظیم سند رسمی و بدون طی تشریفات قانونی ثبت، ایجاد می‌شود.
- اصول حاکم بر دعاوی ملکی:
در صورتی‌که مصالح (منتقل‌کننده) از تنظیم سند رسمی صلح امتناع ورزد، راه‌حل صحیح، طرح دعوای الزام به تنظیم سند رسمی صلح است، نه تنفیذ.
نتیجه و پیشنهاد کاربردی:
در مواردی که صلح‌نامه‌ای نسبت به ملک ثبتشده منعقد شده و مصالح از انتقال رسمی استنکاف می‌ورزد، خواهان باید به جای طرح دعوای تنفیذ صلح، دعوای الزام به تنظیم سند رسمی صلح را مطرح نماید.
✅ مثال کاربردی:
غلط: دادخواست تنفیذ صلحنامه عادی در خصوص پلاک ثبتی ثبتشده.
درست: دادخواست الزام خوانده به تنظیم سند رسمی صلح نسبت به پلاک ثبتی شماره … واقع در …
سخن پایانی
عقد صلح، چه رسمی، چه عادی یا حتی شفاهی، در صورتی که شرایط قانونی را دارا باشد، میتواند وسیله‌ای معتبر برای اثبات مالکیت باشد.
صلحنامه عادی، در صورت انکار طرف مقابل، باید از طریق دادگاه اثبات و تنفیذ شود.
همچنین صلح شفاهی در صورتی که با شهادت شهود یا سایر ادله همراه باشد، نزد محاکم قابلیت اثبات دارد.
پرسش های متداول
آیا صلحنامه عادی میتواند دلیل مالکیت باشد؟
بله، اگر صلحنامه عادی دارای امضای طرفین، مشخص بودن موضوع صلح و اهلیت طرفین باشد، میتواند در دادگاه به عنوان دلیل مالکیت پذیرفته شود، حتی بدون سند رسمی.
دعوای تنفیذ صلح در مورد ملک ثبتشده قابل طرح است؟
خیر، دعوای تنفیذ صلح درباره اموال غیرمنقول ثبتشده قابل استماع نیست. در این موارد باید دعوای الزام به تنظیم سند رسمی صلح مطرح شود.
صلح شفاهی قابل اثبات است؟
بله، در صورتی که مانعی قانونی برای شفاهی بودن عقد وجود نداشته باشد، می‌توان با شهادت شهود، تحویل مال یا اقرار طرف مقابل، صلح شفاهی را اثبات کرد.
دیدگاه شما