در نظام حقوق اداری ایران، دیوان عدالت اداری مرجع نهایی رسیدگی به شکایات، تظلمات و اعتراضات مردم نسبت به تصمیمات و آراء نهادهای دولتی و عمومی است.
اما در مواردی ممکن است رأی قطعی صادره از یکی از شعب دیوان، خلاف بیّن شرع یا قانون باشد.
در چنین شرایطی، ماده 79 قانون دیوان عدالت اداری (اصلاحی ۱۴۰۲/۰۲/۱۰) راهکار ویژهای برای رفع این اشتباهات پیشبینی کرده است
ماده ۷۹ قانون دیوان عدالت اداری
«در صورتی که رئیس قوه قضائیه یا رئیس دیوان رأی قطعی شعب دیوان را خلاف بیّن شرع یا قانون تشخیص دهند، رئیس دیوان فقط برای یک بار با ذکر دلیل پرونده را برای رسیدگی ماهوی و صدور رأی به شعبه همعرض ارجاع مینماید.
شعبه مذکور مکلف است خارج از نوبت به پرونده رسیدگی و رأی مقتضی را صادر کند. رأی صادر شده قطعی است.»
بنابراین، اعمال این ماده نوعی نظارت عالیه بر آرای قطعی دیوان عدالت اداری محسوب میشود که هدف آن اصلاح آرای خلاف قانون و شرع بدون نیاز به طی تشریفات تجدیدنظر یا اعاده دادرسی است.
مفهوم «خلاف بیّن شرع یا قانون» چیست؟
عبارت «خلاف بیّن» به معنای مغایرت آشکار، مسلم و غیرقابلتردید با نصوص قانونی یا شرعی است.
به تعبیر دکترین حقوقی، هرگاه رأی صادره به وضوح یکی از احکام صریح قانون یا شرع را نادیده گرفته باشد، میتوان آن را مشمول ماده ۷۹ دانست.
به عنوان مثال، اگر شعبهای از دیوان بدون استناد به قانون، ملکی زراعی را باغ تلقی کند و مالک را از حقوق قانونی خود محروم سازد، این رأی از مصادیق روشن «خلاف بیّن قانون» محسوب میشود.
نکات تفسیری و دکترین حقوقی
- خلاف بین قانون یا شرع زمانی محقق است که حکم دادگاه برخلاف مقررات صریح قانونی یا اصول مسلم فقهی صادر شده باشد.
- اگر رأی مورد اعتراض صرفاً دارای برداشت متفاوت از قانون باشد ولی مخالفت آن آشکار و مسلم نباشد، اعمال ماده ۷۹ قابل استماع نیست.
- رئیس قوه قضائیه یا رئیس دیوان عدالت اداری در صورت تشخیص چنین اشتباهی، پرونده را برای رسیدگی ماهوی مجدد به شعبه همعرض ارجاع میدهند.
- رأی جدید صادره از شعبه همعرض قطعی است و هیچ مرجع دیگری برای اعتراض به آن وجود ندارد.
مهلت و نحوه درخواست اعمال ماده ۷۹
برخلاف بسیاری از طرق عادی اعتراض به آراء، اعمال ماده ۷۹ مهلت معینی ندارد.
اما در رویه عملی دیوان عدالت اداری، برای حفظ نظم و قطعیت آراء، معمولاً مهلت سهماهه از تاریخ ابلاغ رأی قطعی برای تقدیم درخواست به ریاست دیوان در نظر گرفته میشود.
درخواست باید مستدل، مستند به قانون یا شرع، و با ذکر شماره رأی و دلایل تخلف بین ارائه شود.
نمونه مصادیق قابل اعمال ماده ۷۹
- صدور رأی بدون استناد به قانون موضوعه.
- بیتوجهی به حکم قطعی مراجع رسمی مانند کمیسیون ماده ۱۲ یا سازمان ثبت اسناد.
- مغایرت آشکار رأی با اصول مسلم فقهی مانند قاعده «لاضرر» یا «اکل مال به باطل».
- تصمیمی که موجب تضییع آشکار حقوق اشخاص در برابر دستگاههای اجرایی گردد.
اهمیت رویه قضایی در تفسیر ماده ۷۹
رویه دیوان عدالت اداری نشان میدهد که تشخیص «خلاف بیّن» امری استثنایی است و تنها در مواردی پذیرفته میشود که خطای قانونی یا شرعی آشکار در رأی وجود داشته باشد.
بنابراین، تنظیم دقیق لایحه و ارائه مستندات فنی و فقهی اهمیت بسزایی دارد.
در بسیاری از پروندهها، وکیل رسول خیابانی با استناد به رویه قضایی شعب تشخیص سابق و آرای وحدت رویه دیوان عالی کشور، زمینه نقض رأی و ارجاع به شعبه همعرض را فراهم کرده است.
وکیل متخصص ماده ۷۹
درک دقیق مفاهیم فقهی و قانونی از جمله «خلاف بیّن شرع» و «خلاف بیّن قانون» نیازمند تسلط بر رویه دیوان و اصول فقهی است.
در این زمینه، بهرهگیری از وکیل متخصص دیوان عدالت اداری نقش تعیینکنندهای دارد.
بهویژه آقای رسول خیابانی به عنوان یکی از وکلای باتجربه در دعاوی دیوان عدالت، در پروندههای متعددی با استناد به ماده ۷۹ توانسته آرای قطعی خلاف قانون را نقض و حقوق موکلین خود را احیا نماید.
نمونه تقاضای ماده ۷۹ قانون دیوان عدالت اداری
ریاست محترم دیوان عدالت اداری
با احترام، اینجانب [نام متقاضی] به موجب این تقاضا و با استناد به ماده ۷۹ قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری (اصلاحی ۱۴۰۲/۰۲/۱۰)، نسبت به رأی قطعی شماره [شماره رأی] صادره از شعبه [شماره شعبه] دیوان عدالت اداری، که مغایر با شرع و قانون تشخیص داده شده است، تقاضای رسیدگی مجدد دارم.
با توجه به اشتباه آشکار و خلاف بیّن رأی، درخواست میکنم پرونده جهت رسیدگی ماهوی و صدور رأی مقتضی به شعبه همعرض ارجاع گردد.
این تقاضا مستند به مدارک جدید و مستدل حقوقی است که در جریان رسیدگی قبلی ارائه نشده بود و میتواند مبنای نقض رأی سابق قرار گیرد.
لذا خواهشمند است دستور فرمایید شعبه همعرض خارج از نوبت به پرونده رسیدگی و رأی مقتضی صادر نماید.
با عنایت به اهمیت و حساسیت موضوع و نیاز به تنظیم دقیق لایحه، پیشنهاد میگردد آقای رسول خیابانی به عنوان وکیل متخصص در دعاوی ماده ۷۹، نسبت به نگارش و تنظیم تخصصی درخواست اقدام نمایند.
نمونه پرونده عملی درخواست اعمال ماده ۷۹
اینجانب رسول خیابانی، به عنوان وکیل، پروندهای را در خصوص تخریب بخشی از بنای یک ملک مسکونی در مرکز شهر به عهده داشتم.
موکلم، آقای علی رضایی، مالک قانونی ملک بود و تمامی مجوزهای ساخت و ساز را از شهرداری دریافت کرده بود، اما کمیسیون ماده ۱۰۰ به صورت ناگهانی و بدون بررسی دقیق دستور تخریب صادر کرده بود.
در جلسات رسیدگی، به وضوح مشاهده کردم که رأی صادره از کمیسیون، هم از لحاظ قانونی و هم از نظر شرعی دچار ایراد است.
از لحاظ قانونی، کمیسیون بدون رعایت ضوابط و مراحل مشخص در قانون شهرداری و آییننامههای اجرایی ماده ۱۰۰، اقدام به صدور دستور تخریب کرده بود. این امر موجب تضییع حقوق مالکیت خصوصی موکل شده و در تضاد آشکار با مواد قانونی مربوط به حفظ حقوق مالکین بود.
از منظر شرعی نیز، تخریب ملک بدون رعایت حق مالکیت مشروع و بدون صدور حکم قضایی معتبر، مغایر با اصول مسلم شریعت است.
در دفاعیات خود به هیأت محترم دیوان توضیح دادم که تصرف و تخریب اموال خصوصی، حتی تحت عناوین اداری، بدون رعایت عدالت و احقاق حق مالک، خلاف بین شرع و قانون محسوب میشود و مستند به نصوص قرآن و فقه اسلامی، مالکیت خصوصی از اصول غیرقابل نقض است.
در ادامه با ارائه مدارک مالکیت، گزارش کارشناسی رسمی، و مستندات حقوقی، نشان دادم که تخریب انجام شده فاقد وجاهت قانونی است و رأی کمیسیون نه تنها حقوق مالک را نادیده گرفته، بلکه با مقررات قانونی و احکام شرعی در تضاد آشکار است.
همچنین استدلال نمودم که کمیسیون با صدور این رأی، بدون بررسی ماهوی و صرفاً بر اساس گزارشهای سطحی و بدون لحاظ مستندات موکل، اقدام به اجرای دستور تخریب کرده است که نقض فاحش حقوق مالکیت محسوب میشود.
به دلیل ایرادات آشکار قانونی و شرعی، درخواست کردم که پرونده برای رسیدگی ماهوی و صدور رأی به شعبه همعرض دیوان عدالت اداری ارجاع شود تا با بررسی دقیق مدارک و دفاعیات موکل، رأیی منطبق با قانون و شرع صادر گردد.
خوشبختانه، پس از ارائه دفاعیات مفصل و مستندات حقوقی، رئیس دیوان عدالت اداری، اشتباه آشکار رأی کمیسیون را تشخیص داد و دستور ارجاع پرونده به شعبه همعرض برای رسیدگی ماهوی صادر شد.
سخن پایانی
اعمال ماده ۷۹ دیوان عدالت اداری، یکی از ابزارهای استثنایی برای اصلاح آرای قطعی است که هدف آن پیشگیری از استمرار ظلم یا اشتباه قضایی آشکار میباشد.
درک صحیح مفهوم «خلاف بیّن» و نحوه اثبات آن، نیازمند تسلط بر حقوق اداری، آیین دادرسی و مبانی فقهی است. از اینرو، بهرهگیری از وکیل متخصص ماده ۷۹ دیوان عدالت اداری میتواند نقش مؤثری در احقاق حقوق شهروندان ایفا کند.
دیدگاه شما