اعتراض به رأی داور بهعنوان یکی از مهمترین موضوعات در دعاوی داوری، زمانی مطرح میشود که یکی از طرفین رأی صادره توسط داور را برخلاف موازین قانونی یا اصول قرارداد بداند و قصد ابطال آن را داشته باشد.
مطابق با قانون آیین دادرسی مدنی، رأی داوری در صورتی اعتبار و قابلیت اجرا دارد که شرایط شکلی و ماهوی قانونی در آن رعایت شده باشد.
اهمیت اعتراض به رأی داور در فرآیند داوری
رای داور مانند رأی دادگاه، میتواند آثار الزامآور حقوقی برای طرفین دعوی داشته باشد؛
با این تفاوت که داور، برخلاف قاضی، معمولاً توسط طرفین انتخاب میشود و فرآیند رسیدگی نیز غیررسمیتر و سریعتر است.
اما این مزیتها نباید به معنای بیقید شدن نسبت به اصول دادرسی منصفانه تلقی شود. به همین دلیل، اعتراض به رای داور بهعنوان یک ابزار قانونی برای کنترل مشروعیت و اعتبار رای داوری، نقش بسزایی در تأمین عدالت ایفا میکند.
رویه قضایی در خصوص اعتراض به رأی داور
در رویه قضایی، دادگاهها در برخورد با اعتراضهای خارج از مهلت، غالباً به صراحت مواد 490 و 492 استناد کرده و با صدور قرار رد دعوی، از ورود به ماهیت پرونده خودداری مینمایند.
با این حال، اگر ادعای بطلان ذاتی رای داوری (موضوع ماده 489) مطرح شود، حتی پس از انقضای مهلت نیز دادگاه مکلف به بررسی آن خواهد بود.
مثال عینی آن در دادنامه شماره 9409970221000035 صادره از شعبه 10 دادگاه تجدیدنظر استان تهران آمده است که تصریح میکند:
«فاصله زمانی طولانی بین صدور رای داوری تا تسلیم آن به دادگاه جهت ابلاغ، موجب خارج از مهلت تلقی شدن اعتراض نیست، مگر آنکه از زمان ابلاغ قانونی به طرف، بیش از بیست روز گذشته باشد.»
مهلت اعتراض به رأی داور
مطابق ماده 490 قانون آیین دادرسی مدنی، هر یک از طرفین میتوانند ظرف بیست روز از تاریخ ابلاغ رای داور، اعتراض خود را نسبت به رای ارائه شده، در قالب دادخواست و با رعایت تشریفات قانونی به دادگاه تقدیم کنند.
این مهلت بهعنوان یکی از شرایط اساسی رسیدگی به اعتراض محسوب شده و عدم رعایت آن موجب صدور قرار رد درخواست میشود. رعایت این مهلت برای حفظ اعتبار رسیدگی قضایی امری حیاتی است.
آیا میتوان به رأی داور خارج از مهلت قانونی اعتراض کرد؟
در مواردی که اعتراض خارج از مهلت مقرر مطرح شود، دادگاه بر اساس ماده 492 قانون آیین دادرسی مدنی، قرار رد درخواست صادر مینماید که قطعی است.
با این حال، در صورتی که معترض ادعای عذر موجه داشته باشد، مطابق ماده 493، دادگاه میتواند عملیات اجرایی رای را موقتاً متوقف نموده و به موضوع رسیدگی کند. این موضوع از تبصره ماده 490 نیز قابل برداشت است.
امکان سلب حق اعتراض به رأی داور
بر اساس اصول حاکم بر قراردادها، طرفین میتوانند با توافق قبلی یا پس از صدور رأی، حق اعتراض به رای داوری را از خود سلب نمایند.
این سلب حق، در صورتی که صریح، روشن و با رضایت طرفین باشد، از نظر قانونگذار معتبر و لازمالاجرا تلقی میشود. ماده 484 قانون آیین دادرسی مدنی نیز بر امکان توافق طرفین در داوری تأکید دارد.
نحوه اعتراض به رأی داوری
یکی از نکات مهم در اعتراض به رای داور، نحوه ارائه آن است. مطابق با نظریه مشورتی اداره حقوقی قوه قضاییه:
«اعتراض باید در قالب دادخواست حقوقی تقدیم شود؛ با این حال، اگر معترض طی لایحهای به رای داور اعتراض کند، برای اعمال حق اعتراض کفایت میکند، زیرا مفهوم “درخواست” ابطال رای را داراست.»
اما در نهایت، شکل رسمی و قابل پیگیری آن، تقدیم دادخواست در سامانه خدمات الکترونیک قضایی است.
آیا میتوان چند بار به رأی داور اعتراض کرد؟
بر اساس نظریه مشورتی شماره 7/97/1203 مورخ 1398/02/31:
«در صورت صدور رای قطعی از دادگاه در خصوص ابطال یا اعتبار رای داور، موضوع دارای اعتبار امر مختومه بوده و طرح مجدد دعوی امکانپذیر نیست؛
مگر در شرایطی که اعاده دادرسی وفق ماده 426 ق.آ.د.م مطرح گردد.»
آیا رأی داور بدون اعتراض هم میتواند باطل شود
ماده 489 ق.آ.د.م بیان میدارد که اگر رای داور دارای یکی از ایرادات ذاتی مانند مخالفت با قوانین موجد حق، فساد داور، رای خلاف نظم عمومی و … باشد، این رأی اصولاً قابل اجرا نیست و حتی بدون طرح دعوی، دادگاه در مقام صدور دستور اجرا، مکلف به بررسی این موارد خواهد بود.
این امر نشاندهنده آن است که بطلان رای داوری در برخی موارد جنبه مطلق دارد و نیاز به اعتراض ندارد.
نظریه مشورتی در خصوص مهلت اعتراض به رای داور
مطابق نظریه شماره 7/97/1683 مورخ 1397/11/13 اداره حقوقی قوه قضاییه:
“با توجه به صراحت مواد 488 و 490 ق.آ.د.م اعتراض به رای داور صرفاً در مهلت 20 روزه قابل طرح است و خارج از آن، دادگاه باید قرار رد صادر کند، مگر در صورت عذر موجه که ماده 493 امکان توقف عملیات اجرایی و رسیدگی را فراهم کرده است.”
همچنین نظریه مشورتی شماره 7/1400/306 مورخ 1400/04/13 نیز بیان میدارد:
- اعتراض باید در قالب دادخواست و در مهلت قانونی مطرح شود.
- اگر خارج از مهلت ارائه شود، دادگاه حق رسیدگی ندارد.
نکته مهم دیگر آن است که اگر رای داور مشمول یکی از بندهای ماده 489 قانون آیین دادرسی مدنی باشد، حتی خارج از مهلت نیز قابل بررسی خواهد بود.
تفاوت اعتراض به رأی داور و دعوای ابطال رأی داور
باید توجه داشت که “اعتراض به رای داور” یک عنوان عام است که در قالب “ابطال رای داوری” نمود حقوقی پیدا میکند.
به عبارتی، اعتراض همیشه بهمنظور ابطال مطرح میشود و باید در قالب دادخواست قضایی و مطابق با مواد 489 تا 493 قانون آیین دادرسی مدنی پیگیری شود. دلایل ابطال رای داور عبارتاند از:
- صدور رأی در خارج از حدود صلاحیت داور،
- فقدان شرایط قانونی در ترکیب داوری،
- نقض اصول دادرسی یا عدم دعوت به جلسات،
- مغایرت با نظم عمومی.
بر اساس ماده 489، در صورت اثبات این موارد، رای داوری باطل بوده و فاقد اثر اجرایی است.
نمونه دادخواست اعتراض به رأی داوری
ریاست محترم دادگاه عمومی حقوقی شهرستان …
با سلام و احترام
اینجانب … به وکالت از طرف … به موجب این دادخواست، با استناد به مواد 489 و 490 قانون آیین دادرسی مدنی، نسبت به رأی داوری صادره به شماره … مورخ … که در تاریخ … به موکل ابلاغ شده، اعتراض نموده و تقاضای ابطال رأی داور را دارم.
دلایل و مستندات:
- نقض صریح مقررات داوری از سوی داور
- عدم رعایت حق دفاع و عدم دعوت به جلسه داوری
- عدم صلاحیت داور از جهت قانونی
با عنایت به موارد مذکور و مواد 489 الی 493 قانون آیین دادرسی مدنی، رسیدگی و صدور حکم به ابطال رأی داور مورد استدعاست.
با احترام
نام و نام خانوادگی – امضاء
⚖️ تنظیم دادخواست اعتراض به رای داوری امری تخصصی و نیازمند آشنایی دقیق با مقررات آیین دادرسی مدنی است؛
بنابراین توصیه میشود برای جلوگیری از تضییع حقوق، با وکیل مجرب در این زمینه، مانند آقای رسول خیابانی، مشورت نمایید.
نکات کلیدی درباره اعتراض به رأی داوری
- در صورتی که دادخواست اولیه رد شود، صرف در مهلت بودن آن کفایت نمیکند و دادخواست بعدی نیز باید در همان مهلت قانونی طرح شود.
- اگر رای داوری از نظر ماهوی دچار بطلان باشد (مثلاً مغایر با نظم عمومی یا خارج از صلاحیت داور صادر شده باشد)، مهلت اعتراض تأثیرگذار نیست و دادگاه میتواند حتی پس از انقضای مهلت نیز از اجرای رأی جلوگیری کند.
• وکیل ابطال رأی داوری
- 👨⚖️ ابطال رای داوری یکی از حوزههای تخصصی حقوقی است که نیازمند دانش عمیق از قانون آیین دادرسی دادگاههای عمومی و انقلاب در امور مدنی و مقررات خاص داوری میباشد.
⚖️ وکیل متخصص ابطال رای داوری باید توانایی تحلیل دقیق پرونده، شناسایی نقایص قانونی رأی داور و ارائه دفاعیههای فنی و مستدل را داشته باشد تا بتواند بهترین نتایج را برای موکل خود رقم بزند.
📚 رسول خیابانی با سابقه درخشان و تجربه تخصصی در دعاوی ابطال رأی داوری، آماده است تا با اشراف کامل بر روندهای حقوقی و قضایی، از حقوق موکلان خود به بهترین نحو دفاع کند.
سخن پایانی
اعتراض به رای داوری باید در قالب قانونی و با رعایت مهلت بیستروزه مطرح شود. بیتوجهی به این الزامات، موجب از بین رفتن حق اعتراض خواهد شد.
با این حال، رأیی که بهطور ذاتی باطل باشد، هیچگاه اعتبار قانونی پیدا نمیکند و دادگاه در صورت طرح اجرای چنین رأیی، مکلف به بررسی بطلان آن خواهد بود.
پرسش های متداول
مهلت اعتراض به رأی داور چقدر است؟
مهلت اعتراض به رأی داور طبق ماده 490 قانون آیین دادرسی مدنی، ظرف بیست روز از تاریخ ابلاغ رأی است و پس از آن دادگاه معمولاً به اعتراض خارج از مهلت رسیدگی نمیکند
آیا میتوان به رأی داور خارج از مهلت قانونی اعتراض کرد؟
اعتراض خارج از مهلت معمولاً پذیرفته نمیشود و دادگاه قرار رد درخواست صادر میکند، مگر اینکه معترض عذر موجه داشته باشد که در این صورت دادگاه میتواند عملیات اجرایی رأی را موقتاً متوقف کند.
3. آیا رأی داور بدون اعتراض هم ممکن است باطل شود؟
- بله، اگر رأی داور دارای ایرادات ذاتی مانند مخالفت با قوانین، فساد داور یا مغایرت با نظم عمومی باشد، دادگاه موظف است حتی بدون اعتراض به بررسی و ابطال رأی بپردازد.
دیدگاه شما