در سالهای اخیر، مشترکین صنعتی، تجاری و حتی برخی مصرفکنندگان کشاورزی با صورتحسابهایی مواجه شدهاند که شامل هزینههایی تحت عنوان توان راکتیو یا «برق غیرفعال» هستند.
اما آیا این هزینهگذاری قانونی است؟ نحوه محاسبه آن چگونه است؟ و مهمتر از همه، آیا امکان اعتراض به این محاسبات وجود دارد؟
در این مقاله با نگاهی تخصصی و مستند به قانون سازمان برق ایران، به بررسی حقوقی و فنی مسئله میپردازیم.
بهای انرژی راکتیو در قبض برق
توان راکتیو (Reactive Power) بخشی از انرژی الکتریکی است که توسط بارهایی مانند موتورهای القایی، ترانسها و لوازم صنعتی مصرف میشود اما به مصرف مفید تبدیل نمیشود.
این توان بار شبکه را افزایش داده و موجب کاهش راندمان سیستم میشود.
از نگاه فنی:
- توان اکتیو (فعال): انرژی مفید که به گرما، نور، حرکت و… تبدیل میشود.
- توان راکتیو: انرژی برگشتی که بار شبکه را افزایش میدهد.
🔹 در قبضهای برق صنعتی، واحد اندازهگیری توان راکتیو معمولاً کیلووار (kVAr) میباشد.
تعرفه توان راکتیو
طبق ماده ۹ قانون سازمان برق ایران، اخذ هرگونه وجه از مشترکین صرفاً باید براساس تعرفه و آییننامههای رسمی وزارت نیرو باشد.
❝اخذ هر نوع وجهی از مصرفکنندگان برق از قبیل وام و حق اشتراک طبق تعرفه و آییننامههایی خواهد بود که از طرف وزارت آب و برق تعیین و اعلام میشود.❞
با استناد به تبصره ۱ ماده ۹:
❝تعرفهها باید مشتمل بر جدول نرخها، مقررات و شرایط فروش برق و طرز احتساب بهای انواع مصارف باشد.❞
بنابراین:
- شرکتهای توزیع برق نمیتوانند خارج از تعرفه رسمی، مبالغی بابت توان راکتیو مطالبه کنند.
- طبق ماده ۱۰ همین قانون، در صورت تخلف، شرکت موظف به استرداد وجه و پرداخت جریمه دو برابر آن خواهد بود.
محاسبه بانک خازنی از روی قبض برق
بانک خازنی تجهیزی است که با اصلاح ضریب توان (PF)، توان راکتیو را کاهش داده و جلوی جریمههای اضافی در قبض را میگیرد.
برای محاسبه میزان نیاز به بانک خازنی، میتوان از اطلاعات قبض برق استفاده کرد:
- مقدار کیلووات (kW) مصرف واقعی
- مقدار کیلووار (kVAr) مصرف راکتیو
- محاسبه اختلاف زاویه (cosϕ) و اصلاح آن تا حد مطلوب (معمولاً 0.95 یا بیشتر)
🔸 فرمول تقریبی برای محاسبه توان خازنی لازم:
Qc = P × (tanϕ₁ – tanϕ₂)
که در آن P توان اکتیو و زاویهها به ترتیب قبل و بعد از اصلاح ضریب توان هستند.
در واقع، قبض برق یک ابزار مهم برای تشخیص نیاز به بانک خازنی است.
تفاوت بهای قدرت و بهای انرژی
تفاوت بهای قدرت و بهای انرژی در قبض برق:
- بهای انرژی:
این بخش مربوط به میزان برق مصرفی واقعی (بر حسب کیلوواتساعت) است. هر چه مصرف بیشتر باشد، مبلغ این بخش نیز افزایش مییابد. این همان چیزی است که اغلب مشترکین خانگی با آن آشنا هستند. - بهای قدرت (Demand Charge):
مخصوص مشترکین صنعتی، کشاورزی یا تجاری بزرگ است و بر اساس بیشترین توان مصرفشده در یک بازه زمانی مشخص (مثلاً بیشترین مصرف در یک ربعساعت) محاسبه میشود، نه مجموع انرژی مصرفی. حتی اگر مصرف کلی کم باشد، اگر پیک مصرف بالا باشد، این هزینه نیز بالا خواهد بود.
قدرت محاسبه شده در قبض برق
بخش «قدرت محاسبهشده» در قبض برق اغلب از روی حداکثر توان مصرفی ثبتشده در زمان اوج مصرف محاسبه میشود و پایه اعمال تعرفههای توان راکتیو است.
نکات کلیدی:
- این عدد ممکن است بیش از مصرف واقعی به نظر برسد، به دلیل وجود بارهای القایی و نبود اصلاح ضریب توان.
- در صورت عدم هماهنگی تجهیزات با مصرف واقعی، مشترک ممکن است مبالغ غیرواقعی پرداخت کند.
⚖️ طبق ماده ۱۵ قانون سازمان برق ایران، وزارت نیرو موظف است بهبود وضعیت فنی و مالی را پیگیری کرده و در صورت اشتباه در محاسبات، اصلاحات لازم را به شرکتها ابلاغ نماید.
نمونه اعتراض به محاسبه بهای برق راکتیو
احتراماً، بدینوسیله نسبت به محاسبه بهای برق راکتیو در قبض شماره … مربوط به دوره … اعتراض مینمایم.
مبلغ درجشده بابت توان راکتیو فاقد مبنای قانونی روشن بوده و بدون اطلاع قبلی به مشترک اعمال شده است.
بر اساس مواد ۹ و ۱۰ قانون برق ایران، دریافت هزینه باید صرفاً بر اساس تعرفه مصوب و اعلامشده صورت گیرد.
با توجه به ثبات مصرف و عدم تغییر در تجهیزات، اینجانب دریافت چنین هزینهای را غیرموجه میدانم.
درخواست میشود مستند قانونی محاسبه این هزینه ارائه و در صورت عدم مشروعیت، مبلغ اضافی مسترد گردد.
در غیر اینصورت، پیگیری موضوع از طریق دیوان عدالت اداری و مراجع ذیصلاح انجام خواهد شد.
🔰 برای تنظیم دقیق دادخواست و شکایت قانونی از اداره برق، مشورت با وکیل رسول خیابانی توصیه میشود.
اعتراض به برق مصرفی
مشترکین، بهویژه در بخش صنعتی، میتوانند در صورت مشاهده مغایرت:
- نسبت به مقدار مصرف ثبتشده
- یا ضریب توان محاسبهشده در قبض
اعتراض خود را با مستندات فنی، قرائتگر، یا بررسی آمپرمترهای اصلی تابلو برق مطرح کنند.
🔹 طبق ماده ۷ قانون برق ایران، وزارت نیرو موظف به وضع مقرراتی برای طرز اداره مؤسسات برق و الزام آنها به تبعیت از استانداردهاست. این بدان معناست که مشترک حق دارد در صورت انحراف از استاندارد، اعتراض کند.
دادخواست مطالبه خسارت از اداره برق
دادخواست مطالبه خسارت از اداره برق به منظور دریافت غرامت مالی و معنوی ناشی از قطع یا نوسان غیرمجاز برق تنظیم میشود.
این خسارات ممکن است شامل آسیب به تجهیزات برقی، توقف تولید یا خدمات و ضرر و زیانهای مالی دیگر باشد.
در این دادخواست، باید مستندات مربوط به خسارت و علت آن به همراه دلایل قانونی ارائه شود تا اداره برق یا مراجع قضایی مسئولیت خود را بپذیرند.
همچنین، درخواست جبران خسارت عادلانه و مطابق با قانون مطرح میگردد.
🔰 برای تنظیم و پیگیری این نوع دعاوی، مشورت با وکیل متخصص شکایت از اداره برق، آقای رسول خیابانی، بسیار مفید است.
اعتراض به صورتحساب برق
اعتراض به صورتحساب برق، از جمله محاسبه بهای راکتیو، باید از مسیر قانونی انجام شود:
- ثبت اعتراض کتبی به اداره توزیع برق منطقهای
- مراجعه به هیات حل اختلاف یا شورای حل اختلاف صنعت برق
- طرح دادخواست در دیوان عدالت اداری، در صورت رد اعتراض یا عدم پاسخ
📌 ماده ۱۲ قانون برق ایران به صراحت تمام مؤسسات و شرکتهای برق را موظف به پاسخگویی و اجرای مقررات وزارت نیرو کرده است. هرگونه تخطی، قابل پیگیری حقوقی است.
نمونه اعتراض به صورتحساب برق
احتراماً، بدینوسیله نسبت به صورتحساب برق صادره به شماره اشتراک … مربوط به دوره …، اعتراض خود را اعلام میدارم.
مبلغ مندرج در قبض با میزان مصرف واقعی مطابقت نداشته و افزایش غیرمنطقی در مقایسه با دورههای گذشته مشاهده میشود.
تقاضا دارم با بررسی دقیق کنتور و تطبیق مصرف ثبتشده با میزان واقعی مصرف، اصلاحات لازم صورت پذیرد.
همچنین خواهشمند است علت محاسبه هزینه راکتیو یا سایر هزینههای مازاد غیرقابل توجیه در قبض مذکور شفافسازی گردد.در صورت عدم رسیدگی مؤثر، اینجانب حق پیگیری از مراجع قانونی و نهادهای نظارتی را برای خود محفوظ میدانم.
🔰 برای طرح شکایت حقوقی از اداره برق، پیشنهاد میشود با وکیل متخصص آقای رسول خیابانی مشورت فرمایید.
وکیل شکایت از اداره برق
وکیل شکایت از اداره برق باید تسلط کامل بر قوانین تخصصی حوزه انرژی، تعرفههای مصوب و آییننامههای داخلی وزارت نیرو داشته باشد.
پیگیری چنین پروندههایی مستلزم آشنایی دقیق با روند دیوان عدالت اداری، اصول محاسبات فنی برق راکتیو و مسئولیتهای قانونی شرکتهای برق است.
در این زمینه، بهرهگیری از وکیلی مجرب میتواند مانع تضییع حقوق مشترکین و بازیابی خسارات وارده شود.
🔰 رسول خیابانی، وکیل دعاوی تخصصی علیه ادارات خدماترسان و وزارت نیرو.
سخن پایانی
با توجه به مفاد مواد ۹، ۱۰، ۱۲ و ۱۵ قانون برق ایران، میتوان نتیجه گرفت که دریافت هزینه توان راکتیو باید بر مبنای تعرفههای قانونی و مصوب انجام گیرد.
در صورتی که محاسبه نادرست یا اعمال تعرفهای خارج از چهارچوب قانون صورت گیرد، مشترک حق دارد نسبت به بازگشت وجوه مازاد و جبران خسارت اقدام نماید.
مسیر قانونی این اعتراض از طریق دیوان عدالت اداری میسر است و وزارت نیرو نیز وظیفه دارد در برابر تخلفات شرکتهای برق پاسخگو بوده و نسبت به اصلاح خطاها اقدام کند.
پرسش های متداول
توان راکتیو چیست؟
توان راکتیو بخشی از برق است که مصرف مفید ندارد و هزینهاش باید طبق تعرفه قانونی محاسبه شود.
آیا میتوان به محاسبه بهای برق راکتیو اعتراض کرد؟
بله، اعتراض و شکایت قانونی در صورت محاسبه غیرمجاز امکانپذیر است.
تفاوت بهای قدرت و بهای انرژی چیست؟
بهای انرژی بابت مصرف واقعی است و بهای قدرت بابت بالاترین توان مصرفی در زمان مشخص محاسبه میشود.
دیدگاه شما