ابطال رای داوری یکی از موضوعات مهم در نظام حقوقی است که امکان نظارت قضایی بر تصمیمات داور را فراهم میسازد.
این نهاد حقوقی در موارد خاصی بهمنظور حفظ حقوق طرفین یا اشخاص ثالث و جلوگیری از تضییع حق بهکار میرود.
موارد ابطال رای داور
طبق ماده ۴۸۹ قانون آیین دادرسی مدنی، در شرایط زیر رأی داوری باطل و فاقد قابلیت اجرا است:
- رأی صادره مخالف با قوانین موجد حق باشد
رأیی که برخلاف قوانین آمره یا اصول بنیادین حقوقی صادر شده باشد، باطل و فاقد اعتبار خواهد بود؛ چرا که داور نمیتواند بر خلاف قواعد مربوط به نظم عمومی حکم صادر کند. - داور نسبت به مطلبی که موضوع داوری نبوده رأی صادر کردهاست
چنانچه داور از چارچوب موضوعاتی که در قرارداد داوری تعیین شده خارج شده باشد، رأی صادره قابل ابطال خواهد بود، زیرا داور فقط نسبت به اختلاف مورد توافق طرفین حق اظهارنظر دارد. - داور خارج از حدود اختیار خود رأی صادر نموده باشد
در مواردی که داور از اختیارات تفویضشده در قرارداد فراتر رفته، فقط آن بخش از رأی که خارج از اختیار بوده باطل اعلام میشود و باقی رأی قابل اجرا باقی میماند. - رأی داور پس از انقضای مدت داوری صادر و تسلیم شده باشد
اگر داور پس از پایان مدت مقرر در قرارداد داوری یا مهلت قانونی رأی دهد، این رأی از اعتبار ساقط و باطل است. - رأی داور با آنچه در دفتر املاک یا دفاتر اسناد رسمی ثبت شده و معتبر است مخالف باشد
در صورتی که رأی داور با مفاد سند رسمی مغایرت داشته باشد، مانند اسناد مالکیت ثبتی، اعتبار سند رسمی بر رأی داور مقدم است و رأی باطل خواهد شد. - رأی بهوسیله داورانی صادر شده که مجاز به صدور رأی نبودهاند
چنانچه داور واجد شرایط قانونی برای داوری نبوده یا بر خلاف قانون انتخاب شده باشد، رأی صادره توسط او فاقد اعتبار است. - قرارداد رجوع به داوری بیاعتبار بوده باشد
در صورتی که توافق اولیه برای رجوع به داوری باطل باشد، رأی داور هم به تبع آن باطل است؛ زیرا داوری ماهیتی قراردادی دارد و رأی داوری بدون توافق معتبر بین طرفین مشروعیتی ندارد.
.
تفاوت ابطال و بطلان رای داور
ابطال رای داور به معنای نقض رسمی و قانونی رأی توسط دادگاه است که معمولاً پس از رسیدگی انجام میشود،
در حالی که بطلان رأی داور به معنی فقدان اعتبار ذاتی رأی به دلیل وجود ایرادات بنیادین است که از ابتدا آن را غیرقابل اجرا میکند
بطلان ذاتی رای داوری
بطلان ذاتی رای داوری به معنای وجود ایرادات اساسی و بنیادینی است که از ابتدا رأی داوری را فاقد اعتبار و غیرقابل اجرا میکند.
این ایرادات معمولاً شامل مخالفت رأی با قوانین موجد حق، صدور رأی توسط داور غیرمجاز یا خارج از حدود صلاحیت، و یا صدور رأی پس از انقضای مدت داوری است.
در این موارد، دادگاه بدون نیاز به رسیدگی ماهوی، رأی را باطل اعلام میکند
ابطال رای داوری خارج از مهلت قانونی
یکی از مهمترین محدودیتهای شکلی برای درخواست ابطال رأی داوری، رعایت مهلت قانونی بیستروزه پس از ابلاغ رأی است.
مطابق ماده ۴۹۰ قانون آیین دادرسی مدنی:
«در مورد ماده فوق، هر یک از طرفین میتواند ظرف بیست روز بعد از ابلاغ رأی داور از دادگاهی که دعوا را ارجاع به داوری کرده یا دادگاهی که صلاحیت رسیدگی به اصل دعوا را دارد، حکم به بطلان رأی داور را بخواهد.
تبصره – مهلت یادشده نسبت به اشخاص مقیم خارج از کشور دو ماه خواهد بود.»
در صورت عدم رعایت این مهلت، بر اساس ماده ۴۹۲ ق.آ.د.م، دادگاه مکلف است قرار رد دعوی ابطال رأی داوری را صادر کند و هیچگونه ورودی به ماهیت پرونده نخواهد داشت.
نقش ماده ۴۹۳ در پذیرش تأخیر با عذر موجه
با این حال، قانونگذار در ماده ۴۹۳ پیشبینی کرده که در صورت وجود عذر موجه برای عدم اعتراض در مهلت قانونی، خواهان میتواند تقاضای توقیف عملیات اجرایی رأی داوری را مطرح کرده و با اثبات عذر، دادگاه میتواند به موضوع رسیدگی کند.
نظریه حقوقی مرتبط
بر اساس نظریه اداره کل حقوقی قوه قضاییه به شماره ۷/۹۷/۱۶۸۳ مورخ ۱۳۹۷/۱۱/۱۳:
- طرح دعوای ابطال رأی داوری خارج از مهلت ۲۰ روزه، در حالت عادی قابل رسیدگی نیست و دادگاه مکلف به صدور قرار رد درخواست است.
- اما اگر عذر موجه مانند بیماری، بازداشت، فقدان ابلاغ واقعی، یا شرایط قهری اثبات شود، دادگاه میتواند رأی داوری را متوقف و وارد رسیدگی شود.
نظرات قضایی و دکترین درباره تأخیر در اعتراض به رأی داور
در حقوق داوری، تعیین مهلت برای اعتراض به رأی داور از جهت حفظ قطعیت رأی و جلوگیری از اطاله دادرسی ضروری است.
با این حال، تحلیل نظریات قضایی و دکترین حقوقی نشان میدهد که تقدم اصول دادرسی منصفانه بر قواعد شکلی، در مواردی خاص اجازه میدهد که خارج از مهلت نیز امکان اعتراض وجود داشته باشد.
در صورتجلسه نشست قضایی مورخ ۱۳۹۷/۰۶/۰۱ در مشهد، این موضوع مطرح شد که:
«اعتراض به رأی داور الزامی است که در مهلت ۲۰ روزه انجام شود؛ اما اگر خارج از این مهلت باشد و خواهان مدعی عذر موجه باشد، دادگاه باید بر اساس ماده ۴۹۳ به موضوع رسیدگی کند.»
این دیدگاه، در راستای پاسداشت حق دفاع و جلوگیری از تضییع حقوق ذینفعان است.
بهویژه در مواردی که رأی داوری مخالف صریح با ماده ۴۸۹ باشد، حتی در مرحله اجرای رأی داوری نیز دادگاه مکلف به بررسی آن است، زیرا رأیی که از اساس باطل باشد، حتی با گذشت مهلت نیز قابل پذیرش و بررسی است.
📝 همانطور که در مقدمه مقاله نیز اشاره شد که حتی اگر مهلت اعتراض به پایان رسیده باشد، دادگاه در زمان اجرای رأی، باید رأی داوری را از منظر انطباق با ماده ۴۸۹ بررسی کند.
اگر یکی از جهات بطلان در رأی وجود داشته باشد، رأی قابلیت اجرا نداشته و باید باطل اعلام شود، حتی اگر تقاضای ابطال خارج از مهلت قانونی باشد.
نمونه دادخواست ابطال رای داوری خارج از مهلت
نمونه دادخواست ابطال رای داوری خارج از مهلت قانونی، درخواستی است که پس از پایان زمان مقرر ۲۰ روزه برای اعتراض به رأی داور تنظیم میشود و معمولاً نیازمند ارائه عذر موجه برای تأخیر است.
در این دادخواست، با استناد به مواد ۴۹۰ و ۴۹۲ قانون آیین دادرسی مدنی، درخواست رسیدگی به دلیل وجود عذر موجه و توقف عملیات اجرایی رأی داوری مطرح میشود.
ابطال رای داوری توسط شخص ثالث
در نظام حقوقی ایران، اگر رأی داور به حقوق شخص ثالثی که در فرآیند داوری شرکت نداشته لطمه وارد کند، آن شخص میتواند دعوی اعتراض ثالث طرح نماید.
بر اساس ماده ۴۲۲ قانون آیین دادرسی مدنی:
اعتراض شخص ثالث قبل از اجرای حکم مورد اعتراض، قابل طرح است و بعد از اجرای آن در صورتی میتوان اعتراض نمود که ثابت شود حقوقی که اساس و مأخذ اعتراض است به جهتی از جهات قانونی ساقط نشده و باقی مانده است.
روشهای اعتراض ثالث به رأی داوری
- درخواست ابطال رأی داوری به دلیل نقض حقوق شخص ثالث.
- اعتراض به رأی داوری بهصورت دعوی مستقل در دادگاه.
- اقامه دعوی خسارت علیه یکی از طرفین داوری، در صورتی که با سوءنیت موجبات ضرر به ثالث را فراهم کرده باشند.
رأی شعبه ۶۱ دادگاه تجدیدنظر تهران – دادنامه 9509972130600322:
صرفاً طرفین رأی داوری (مثلاً طرفین قرارداد فروش ملک) حق اقامه دعوی ابطال را دارند. بنابراین اگر شخص ثالثی مانند منتقلالیه خواهان ابطال باشد، دعوای او رد خواهد شد و باید بهعنوان اعتراض ثالث مطرح گردد.
نمونه دادخواست ابطال رای داور توسط ثالث
ریاست محترم دادگاه عمومی حقوقی شهرستان …
احتراماً اینجانب بهعنوان شخص ثالث، با استناد به ماده ۴۱۸ قانون آیین دادرسی مدنی، نسبت به رأی داوری صادره در پرونده شماره … که بدون حضور و لحاظ حقوق اینجانب صادر شده و منجر به تضییع حق قانونیام گردیده، اعتراض دارم.
نظر به اینکه رأی صادره ناقض حقوق مکتسبه اینجانب بوده و در اجرای آن آسیبی جدی به اموال و حقوق بنده وارد شده،
با استناد به ماده ۴۲۲ قانون آیین دادرسی مدنی، تقاضای ابطال رأی داوری و رسیدگی به اعتراض ثالث را دارم.
با تشکر و احترام – نام و نام خانوادگی – تاریخ – امضاء
⚖️ تنظیم دادخواست ابطال رأی داور توسط شخص ثالث بهدلیل پیچیدگیهای حقوقی و رعایت دقیق مهلتها نیازمند تخصص ویژه است که وکیل متخصص داوری، جناب آقای رسول خیابانی، با دانش و تجربه خود این مسیر را برای موکلان هموار میسازد.
ابطال رای داوری پس از اجرا
سؤال مهم این است که آیا میتوان پس از اجرای رأی داوری نسبت به آن اعتراض کرد؟
طبق ماده ۴۲۲:
- اگر اجرای رأی باعث سقوط حقوق مورد اعتراض نشده باشد، اعتراض شخص ثالث ممکن است پذیرفته شود.
- در غیر اینصورت، شخص ثالث میتواند به طرفیت اصحاب رأی داوری دعوی خسارت اقامه نماید.
در صورتجلسه نشست قضایی مورخ 1398/04/10 در کاشمر نیز آمده است:
اگر رأی داور در بخشی توسط دادگاه ابطال شده باشد، بقیه رأی که ابطال نشده قابل اجرا خواهد بود.
نمونه درخواست توقف اجرای رای داور
ریاست محترم دادگاه عمومی حقوقی شهرستان …
احتراماً به استحضار میرساند، اینجانب به دلیل صدور رأی داوری شماره … مورخ … و وجود عذر موجه مانند (عدم ابلاغ صحیح/بیماری/شرایط قهری) تقاضای توقف اجرای رأی داوری را دارم.
با توجه به ماده ۴۹۳ قانون آیین دادرسی مدنی، درخواست میکنم دستور توقف عملیات اجرایی رأی داوری صادر و تا زمان رسیدگی به ابطال رأی، اجرای آن متوقف شود.
این توقف برای جلوگیری از تضییع حقوق و وارد آمدن ضرر و زیان احتمالی به اینجانب ضروری است.
با تشکر و احترام – نام و نام خانوادگی
مراحل بعد از ابطال رای داوری
پس از ابطال رأی داوری، طرفین میتوانند اختلاف خود را مجدداً به داوری جدید ارجاع دهند یا در صورت عدم توافق، درخواست رسیدگی قضایی در دادگاه کنند.
داوری مجدد یک فرایند تازه است که با شرایط جدید قابل انجام است و نیازی به پذیرش توافق قبلی ندارد.
دادگاه نیز موظف به رسیدگی به اصل دعوا است و مدارک و دلایل قبلی را به طور مستقل بررسی میکند.
رعایت مهلتهای قانونی و حفظ حقوق طرفین در این مراحل اهمیت بالایی دارد.
بنابراین، ابطال رأی داوری به معنای پایان دعوا نیست و مشورت با وکیل متخصص برای انتخاب بهترین مسیر ضروری است.
نمونه دادخواست ابطال رای داوری
ریاست محترم شعبه … دادگاه عمومی حقوقی شهرستان …
احتراماً به استحضار میرساند، اینجانب به موجب قرارداد شماره … مورخ … با خوانده محترم توافق به ارجاع اختلاف به داوری نمودیم.
داور منتخب در تاریخ … رأی صادر نمود که به دلایل قانونی از جمله (مثلاً: خروج از موضوع داوری/مخالفت با قوانین موجد حق/صدور رأی پس از انقضای مهلت داوری)، وفق ماده ۴۸۹ قانون آیین دادرسی مدنی باطل و غیرقابل اجراست.
لذا با استناد به مواد ۴۸۹ و ۴۹۰ قانون آیین دادرسی مدنی، تقاضای صدور حکم به بطلان رأی داور صادره در تاریخ … و توقف عملیات اجرایی آن را دارم.
ضمناً تصویر رأی داوری و قرارداد داوری پیوست دادخواست تقدیم میگردد.
با تشکر و احترام – نام و نام خانوادگی – تاریخ – امضاء
⚖️ تنظیم دادخواست ابطال رأی داوری توسط وکیل متخصص، مانند آقای رسول خیابانی، موجب افزایش دقت، استناد قانونی و شانس موفقیت در دعوا میشود.
ابطال رای داوری غیر مالی
یکی از سؤالات پرمناقشه این است که آیا دعوای ابطال رأی داوری، غیر مالی است یا مالی؟
در رأی وحدت رویه شماره 836 مورخ 1402/6/28 هیأت عمومی دیوان عالی کشور تصریح شده است:
دعوای ابطال رأی داوری دعوایی غیر مالی است، حتی اگر موضوع داوری مربوط به مسائل مالی مانند وجه التزام یا خسارت باشد.
این رأی وحدت رویه نقش مهمی در تعیین هزینه دادرسی، صلاحیت محاکم و قابلیت فرجامخواهی دارد.
وکیل متخصص داوری
وکیل متخصص داوری با تسلط کامل بر قوانین و رویههای داوری، میتواند پیچیدگیهای حقوقی و فنی مربوط به ابطال رأی داوری را بهخوبی مدیریت کند.
او با شناخت دقیق از جهات قانونی ابطال، دادخواستهای مستدل و مستندی تنظیم میکند که شانس موفقیت را افزایش میدهد.
همچنین در دفاع موثر در برابر درخواستهای ابطال، بهترین استراتژیهای حقوقی را بهکار گرفته و از حقوق موکل بهصورت جامع حمایت میکند.
⚖️ رسول خیابانی، وکیل متخصص داوری با سالها تجربه در تنظیم و پیگیری پروندههای ابطال رأی داوری و دفاع حقوقی از موکلان در دعاوی داوری است.
سخن پایانی
ابطال رأی داوری یکی از راهکارهای مهم نظارت قضایی بر فرآیند داوری است.
مطابق مواد ۴۸۹ تا ۴۹۳ قانون آیین دادرسی مدنی، در صورتی که رأی داور با مقررات آمره یا حقوق اشخاص مغایرت داشته باشد، قابلیت ابطال دارد.
مهلت قانونی برای اعتراض به رأی داور ۲۰ روز است و اشخاص ثالث نیز، در صورت تضرر، میتوانند دعوی اعتراض ثالث مطرح کنند. همچنین دعوای ابطال رأی داوری، ماهیتاً غیر مالی است و میتواند حتی پس از اجرای رأی، در شرایط خاصی مطرح گردد.
دیدگاه شما