ابطال توافق نامه یکی از دعاوی پرتکرار در محاکم حقوقی است که معمولاً در نتیجه اختلافات ناشی از فقدان شرایط صحت قرارداد، جعل امضا، عدم رضایت یا فقدان صلاحیت طرفین شکل می‌گیرد.
در این مقاله، ضمن بررسی ابعاد مختلف این موضوع، به سؤالات مهمی نظیر اعتبار توافق‌نامه در دادگاه، اعتبار توافق‌نامه طلاق و محضری نیز پاسخ داده و در پایان نمونه دادخواست ابطال توافق‌نامه ارائه می‌شود.
اعتبار توافق نامه در دادگاه
توافق‌نامه‌ها به عنوان ابزار مهم تنظیم روابط حقوقی، در صورتی معتبرند که شرایط ماده ۱۰ قانون مدنی (اصل آزادی قراردادها) و مواد ۱۹۰ و ۲۱۹ آن (شرایط صحت عقد) را دارا باشند؛ از جمله:
- قصد و رضای طرفین
- اهلیت قانونی
- معین بودن موضوع
- مشروعیت جهت
در صورتی که توافق نامه عادی باشد، دادگاه تنها در صورتی به آن استناد می‌کند که:
- امضای آن مورد انکار یا تردید قرار نگرفته باشد.
- یا اصالت آن از طریق کارشناس رسمی احراز شود.
مطابق نظریه مشورتی شماره 488/96/7 مورخ 1396/02/31 اداره کل حقوقی قوه قضاییه،
صرف ادعای بطلان توافق‌نامه‌ای که با سند عادی تنظیم شده و اصالت آن مورد تردید است، بدون ارائه اصل سند، قابل استماع نیست.
اعتبار توافق نامه طلاق
در طلاق توافقی، توافق نامه تنظیم‌شده میان زوجین پیرامون مهریه، نفقه، حضانت فرزندان و سایر حقوق مالی و غیرمالی، چنانچه در قالب دادخواست طلاق توافقی و در جریان دادرسی ثبت و سپس در رأی دادگاه منعکس گردد، دارای اعتبار قضایی و لازم‌الاجرا خواهد بود.
با این حال، اگر یکی از طرفین ادعای اکراه یا فریب داشته باشد یا مفاد توافق‌نامه بر خلاف نظم عمومی یا قانون باشد، می‌توان درخواست ابطال آن را مطرح نمود.
اعتبار توافق نامه محضری
توافق‌نامه‌هایی که در دفاتر اسناد رسمی به ثبت می‌رسند، به عنوان سند رسمی اعتبار بالایی داشته و تا زمانی که ابطال آن‌ها در دادگاه صالح اثبات نشود، قابلیت اجرایی دارند.
ابطال توافق‌نامه محضری تنها در موارد استثنایی نظیر جعل، اکراه، فقدان قصد یا عدم اهلیت امکان‌پذیر است و اثبات آن نیازمند ادله محکم می‌باشد.
ابطال توافق نامه عادی
در مورد توافق‌نامه‌های عادی، ادعای ابطال ممکن است به دلایل زیر مطرح شود:
- جعل امضا یا خط
- عدم وجود قصد واقعی طرفین (اکراه، فریب، اشتباه)
- فقدان اهلیت قانونی (مثلاً مجنون یا صغیر بودن)
- غیرمشروع بودن موضوع یا جهت توافق
نکته مهم این است که:
اگر شخصی امضای خود ذیل توافق‌نامه را انکار کند و اصل سند ارائه نشود، دادگاه ممکن است قرار رد دعواصادر کند (نظریه ۴۸۸/۹۶/۷).
همچنین اگر فردی اصلاً توافق‌نامه را امضا نکرده باشد، اصولاً نسبت به او توافقی تحقق نیافته است که موضوع ابطال قرار گیرد.
شرایط قانونی ابطال توافق‌نامه عادی
ابطال توافق‌نامه عادی تنها در صورتی از سوی دادگاه پذیرفته می‌شود که یکی از شرایط اساسی صحت قرارداد مطابق با ماده ۱۹۰ قانون مدنی وجود نداشته باشد؛
مانند فقدان قصد و رضا، عدم اهلیت، یا نامشروع بودن موضوع توافق.
همچنین اگر امضای سند انکار شود و اصالت آن قابل اثبات نباشد، توافق‌نامه فاقد اعتبار بوده و دادگاه می‌تواند حکم به بطلان یا رد دعوی بر اساس نظریه 488/96/7 صادر نماید.
نحوه ابطال توافق نامه به دلیل جعل امضا
یکی از مهم‌ترین دلایل طرح دعوای ابطال توافق‌نامه، جعل امضای یکی از طرفین است.
در چنین مواردی، خواهان باید از طریق کارشناس رسمی خط و امضا جعلیت را اثبات کند.
ارائه اصل توافق‌نامه برای ارجاع به کارشناسی ضروری است و در صورت فقدان اصل سند، دعوا ممکن است قابل استماع نباشد.
جعل امضا نه‌تنها موجب بطلان توافق‌نامه می‌شود، بلکه ممکن است پیگرد کیفری نیز در پی داشته باشد.
ابطال توافق‌نامه با شهرداری
در مواردی که اشخاص قصد ابطال توافق‌نامه‌های منعقده با شهرداری را دارند، باید توجه داشته باشند که این دعاوی ماهیت ترافعی داشته و نیازمند رسیدگی در محاکم عمومی حقوقی دادگستری است.
بر اساس رأی شعبه تجدیدنظر دیوان عدالت اداری و استناد به رأی وحدت رویه شماره ۳۳ مورخ ۱۳۷۵/۰۲/۲۹، رسیدگی به چنین دعاوی در صلاحیت دیوان عدالت اداری نیست و دادخواست‌هایی با این خواسته، با قرار رد شکایت مواجه خواهند شد.
بنابراین، طرح دعوا در مرجع صالح از اهمیت حقوقی ویژه‌ای برخوردار است.
نمونه دادخواست ابطال توافق نامه
در ادامه یک نمونه دادخواست ابطال توافق‌نامه به‌صورت ساده و کاربردی ارائه می‌شود:
خواهان: رضا رضایی
خوانده: علی احمدی
خواسته: ابطال توافق‌نامه مورخ ۱۴۰۱/۰۷/۱۰ به دلیل جعل امضا و فقدان قصد واقعی
دلایل و مستندات:
- نظریه کارشناس رسمی دادگستری
- شهادت شهود
- استناد به ماده ۱۹۰ و ۲۱۹ قانون مدنی
- اصل توافق‌نامه مورد ادعا
شرح دادخواست:
اینجانب رضا رضایی به موجب این دادخواست تقاضای ابطال توافق‌نامه مورخ ۱۴۰۱/۰۷/۱۰ را دارم. این توافق‌نامه به صورت عادی تنظیم شده و امضای منتسب به اینجانب جعلی بوده و فاقد قصد و رضایت است. همچنین هیچ‌گونه مذاکره‌ای منجر به چنین توافقی با خوانده انجام نداده‌ام. مستندات لازم تقدیم دادگاه می‌گردد.
برای تنظیم دقیق و حرفه‌ای دادخواست ابطال توافق‌نامه و افزایش شانس موفقیت در پرونده، پیشنهاد می‌شود از تخصص و تجربه وکیل پایه‌یک دادگستری، رسول خیابانی بهره‌مند شوید.
مرجع ابطال توافق مالیات بر ارث
دعوای ابطال توافق‌نامه‌ای که موضوع آن برگ‌های قطعی مالیات بر ارث است، به دلیل ماهیت ترافعی و خروج از شمول صلاحیت اداری، قابل طرح در هیأت حل اختلاف مالیاتی نمی‌باشد.
طبق رویه قضایی، تنها دادگاه‌های عمومی حقوقی صلاحیت رسیدگی به این نوع دعاوی را دارند؛
چرا که اختلاف بر سر اعتبار توافق‌نامه، ماهیت قضایی دارد و مستلزم احراز بطلان با رسیدگی ماهوی است، نه صرف بررسی اداری.
ابطال توافق‌نامه پس از انفساخ معامله
پس از وقوع انفساخ معامله (فسخ قهری به دلیل شرط یا قانون)، رابطه قراردادی میان طرفین از بین می‌رود.
بنابراین، هرگونه توافق جدید در ادامه معامله سابق، فاقد اثر حقوقی و باطل تلقی می‌شود؛ چراکه توافق بر پایه رابطه‌ای انجام شده که به‌طور قانونی از بین رفته است.
در چنین مواردی، حتی اگر توافق‌نامه جدید تنظیم شود، می‌توان با استناد به زوال رابطه حقوقی پیشین، نسبت به ابطال توافق‌نامه اقدام کرد.
مشاوره حقوقی ابطال توافق نامه
برای طرح دعوای ابطال توافق‌نامه به دلیل جعل، اکراه، یا عدم رعایت شرایط قانونی، دریافت مشاوره حقوقی تخصصی الزامی است.
تشخیص صلاحیت مرجع رسیدگی و تنظیم دادخواست دقیق نقش مهمی در موفقیت پرونده دارد.
جهت مشاوره و پیگیری حقوقی، با وکیل پایه‌یک دادگستری رسول خیابانی در ارتباط باشید.
سخن پایانی
ابطال توافق نامه از دعاوی تخصصی و پیچیده در نظام حقوقی ایران است که بسته به نوع سند (عادی یا رسمی)، موضوع توافق و وضعیت طرفین، شرایط متفاوتی دارد.
خواهان دعوا باید ادله قوی برای اثبات ادعای خود ارائه نماید و بهتر است از مشاوره با وکیل متخصص بهره‌مند شود تا شانس موفقیت افزایش یابد.
پرسش های متداول
آیا توافق‌نامه عادی بدون سند رسمی در دادگاه معتبر است؟
بله، اگر امضا مورد تردید نباشد و شرایط صحت عقد رعایت شده باشد.
توافق‌نامه طلاق توافقی اعتبار دارد؟
بله، وقتی در دادگاه ثبت و در حکم منعکس شود معتبر است.
ابطال توافق‌نامه شهرداری را کجا باید طرح کرد؟
در دادگاه حقوقی، دیوان عدالت اداری صلاحیت ندارد.
دیدگاه شما